W ramach wprowadzonych zmian prawnych dotyczących systemu wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z jej odnawialnych źródeł (OZE) warto wskazać na znaczącą pozycję biogazowni na składowiskach odpadów, które powinny stać się ważnym elementem realizacji celów w zakres polityki klimatyczno-energetycznej. W tym kontekście należy przeanalizować dostępne instrumenty wsparcia dla tego rodzaju technologii oraz wskazać na możliwy do uzyskania poziom cen za wytwarzaną energię elektryczną.
Pojęcie biogazu składowiskowego
Pojęcie biogazu w prawie polskim, na podstawie implementacji rozwiązań unijnych, zostało uregulowane w Ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (dalej: u.o.z.e.). Zgodnie z ustawową definicją, wskazaną w art. 2 pkt 1, biogaz jest gazem uzyskanym z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Chodzi więc o biogaz wytworzony w wyniku beztlenowej fermentacji substancji stanowiących biomasę, których przykładem może być biogaz powstający na składowiskach odpadów (tzw. biogaz składowiskowy) czy w wyniku fermentacji osadów ściekowych. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma również odwołanie się do ustawowej definicji biomasy, określonej w art. 2 pkt 3 u.o.z.e., która wskazuje, jakie substraty mogą być poddane procesowi fermentacji beztlenowej, prowadzącej do powstania metanu wykorzystywanego w sektorze energetycznym.
Wskazane biodegradowalne elementy odpadów, w tym przede wszystkim biomasa, umożliwiają powstawanie biogazu na składowiskach, który powinien być wykorzystywany. Biogaz składowiskowy należy rozpatrywać w dwóch aspektach. Po pierwsze, jako źródło niebezpiecznych emisji, po wtóre zaś – jako źródło paliwa, które może być wykorzystane na cele energetyczne.
Biogaz składowiskowy – obowiązki monitoringu emisji i odgazowania
W tym pierwszym kontekście już na etapie wydawania pozwolenia na budowę składowiska odpadów właściwy organ określa wymagania zapewniające ochronę życia i zdrowia ludzi, a także ochronę środowiska. W szczególności określa on sposób gromadzenia, oczyszczania i wykorzystania lub unieszkodliwiania gazu składowiskowego.
Emisja gazu składowiskowego do środowiska powinna być stale monitorowana. Brak takiego nadzoru stwarza bowiem poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego oraz dla środowiska przyrodniczego. Może też stać się podstawą protestów lokalnej społeczności.
W związku z powyższym, na każdym podmiocie zarządzającym składowiskiem, na którym deponowane są odpady biodegradowalne, ciąży obowiązek jego odgazowania. Obecnie funkcjonujące instalacje biogazowe na takich obiektach są ważnym elementem zapewnienia odpowiednich standardów ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa w zakresie eksploatacji danego składowiska. Brak odgazowania składowisk odpadów stanowi nie tylko naruszenie przepisów ochrony środowiska, lecz przede wszystkim prowadzi do zwiększenia zagrożenia pożarowego i wybuchowego oraz lokalnego skażenia atmosfery odorami i biogazem składowiskowym.
Niezależnie od powyższych uwarunkowań, na podstawie §8 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (DzU z 2013 r., poz. 523), wskazano, że składowisko, na którym przewiduje się deponowanie odpadów ulegających biodegradacji, wyposaża się w instalację do odprowadzania gazu składowiskowego. W świetle tych przepisów, w zależności od wielkości emisji biogazu, zastosowanej technologii jego pozyskiwania oraz właściwości fizykochemicznych emitowanego biogazu, a także z uwzględnieniem cen rynkowych uzyskanego w ten sposób ciepła użytkowego lub energii elektrycznej, wytworzony biogaz składowiskowy oczyszcza się i wykorzystuje do celów energetycznych, a jeżeli jest to niemożliwe – unieszkodliwia się go poprzez spalenie w pochodni.
Wsparcie energetycznego wykorzystania biogazu składowiskowego
Drugim aspektem, w którym należy rozpatrywać zagadnienia związane z występowaniem biogazu na składowiskach odpadów, jest jego efektywne wykorzystanie na cele energetyczne. W dużej mierze jest to związane z odpowiednim wsparciem dla tego typu działań, które może stanowić skuteczną zachętę o charakterze ekonomicznym do rezygnacji z wykorzystywania instalacji do biernego odgazowania składowisk (spalania biogazu w pochodni) na rzecz instalacji do wytwarzania energii elektrycznej kwalifikowanej jako OZE. Impuls związany ze wspieraniem OZE w postaci biogazu składowiskowego powinien przynieść wymierne korzyści zarówno środowiskowe, jak i finansowe, które w dalszej perspektywie będą przeznaczone na inwestycje skutkujące zintensyfikowaniem stopnia odgazowania składowiska odpadów i zwiększenia produkcji wspieranej energii elektrycznej.
Aktualnie obowiązujące unormowania, dotyczące zasad wspierania wytwarzania energii elektrycznej z biogazu składowiskowego, zawierają szereg bardzo korzystnych rozwiązań prawnych zachęcających do działań w tym obszarze. W tym zakresie ustawodawca nie tylko wprowadził nowe, obok wykorzystywanych już aukcji OZE, instrumenty wsparcia, oparte na stałej cenie zakupu (tzw. FIT oraz FIP1) ale również dokonał reformy systemu wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z wysoko sprawnej kogeneracji, co umożliwiło instalacjom OZE wykorzystującym biogaz składowiskowy pokrycie dodatkowych kosztów związanych ze skojarzoną produkcją energii elektrycznej oraz ciepła użytkowego z kogeneracji w jednym procesie technologicznym.
W tym kontekście w projekcie przepisów wykonawczych, dotyczących systemu wsparcia OZE na 2019 r., zarówno zaproponowano poziom wolumenu przeznaczonego na tegoroczne aukcje OZE, jak i wskazano maksymalne ceny referencyjne dla poszczególnych technologii, które mogą być zgłaszane w ramach aukcji OZE, przeprowadzanych w tym roku. Warto przy tym dodać, że poziom cen referencyjnych determinuje również wysokość stałej ceny zakupu dla instrumentów FIT oraz FIP, która po uwzględnieniu uzyskanej pomocy inwestycyjnej może wynosić nawet 90% ceny referencyjnej dla danej technologii OZE.
Znaczące podniesienie cen referencyjnych dla technologii wykorzystujących biogaz składowiskowy
W zakresie biogazowni na składowiskach odpadów projekt rozporządzeń wykonawczych przewiduje znaczące podniesienie cen referencyjnych dla technologii wykorzystujących biogaz składowiskowy. Instalacje OZE o łącznej mocy zainstalowanej mniejszej niż 500 kW, wykorzystujące wyłącznie biogaz pozyskany ze składowisk odpadów do wytwarzania energii elektrycznej, w ramach oferty aukcyjnej mogą proponować cenę nie większą niż 560 zł/MWh, a w przypadku dodatkowej produkcji tej energii z wysoko sprawnej kogeneracji aż 620 zł/MWh. Natomiast instalacje o mocy zainstalowanej nie mniejszej niż 500 kW, wykorzystujące wyłącznie biogaz składowiskowy, mogą liczyć na wsparcie w granicach 550 zł/MWh, a w przypadku dodatkowego wytwarzania tej energii z wysoko sprawnej kogeneracji – aż 610 zł/MWh.
Co więcej, projekt przepisów wykonawczych przewiduje zorganizowanie aukcji OZE w 2019 r. zarówno dla nowo projektowanych instalacji, uruchomionych po rozstrzygnięciu aukcji OZE, jak i dla projektów migrujących z systemu zielonych certyfikatów do aukcji OZE. Dla istniejących biogazowni na składowiskach odpadów o mocy zainstalowanej elektrycznej do 1 MW udostępniono wolumen w ilości 1 120 000 MWh, przy czym trzeba zaznaczyć, iż ze względu na stosunkowo małą skalę produkcji, biogazownie te powinny być głównymi beneficjentami tego rodzaju aukcji OZE.
Problemy mogą dotknąć natomiast większe biogazownie na składowiskach odpadów, które chciałby rywalizować w koszyku aukcyjnym dla istniejących stabilnych instalacji powyżej 1 MW, dla którego przewidziano wolumen ponad 34 mln MWh. Rywalizacja w tym koszyku będzie bowiem utrudniona ze względu na konieczność konkurowania z instalacjami spalającymi biomasę w różnych konfiguracjach.
Natomiast w zakresie nowych instalacji OZE w koszyku do 1 MW, gdzie największe szanse mają instalacje oparte na biogazie składowiskowym oraz z oczyszczalni ścieków, zaproponowano 16 700 000 MWh, a w bardziej konkurencyjnym koszyku powyżej 1 MW 60 mln MWh. W tym kontekście można założyć, że w ramach aukcji migracyjnych system przekazywania pomocy publicznej mogłyby zmienić istniejące już biogazownie składowiskowe o mocy ok. 20 MW. Z kolei w obszarze nowych instalacji wykorzystujących biogaz składowiskowy szacuje się, że mogłyby powstać obiekty o łącznej mocy ok. 100 MW. Oczywiście pod warunkiem, że pozwoli na to ilość dostępnych substratów do produkcji biogazu.
Najlepiej będą miały małe biogazownie na składowiskach
Najbardziej pozytywne zmiany spodziewane są jednak w stosunku do małych biogazowni funkcjonujących na składowiskach odpadów, które wytwarzają energię elektryczną w wysoko sprawnej kogeneracji o mocy zainstalowanej do 500 kW oraz do 1 MW. Dlatego w przypadku większych instalacji najlepszym rozwiązaniem będzie możliwość stworzenia kilku odrębnych instalacji OZE, o mocy poniżej 500 kW każda, w zależności od dostępnej ilości biogazu składowiskowego.
Jak już wskazywano, zachowując odpowiednie przepisy, zarządzający tymi obiektami będą mieli szansę zdecydować, z jakiego wsparcia korzystać – aukcji OZE czy instrumentów FIT/FIP. W tym kontekście należy wskazać, że – w odróżnieniu od systemu aukcyjnego, który nadal pozostaje dostępny dla nowych projektów na składowiskach odpadów – możliwość korzystania z FIT i FIP realizowana jest w sposób ciągły i bardziej elastyczny, z punktu widzenia niepewnej podaży biogazu składowiskowego. Oznacza to, że wytwórca, który przygotował projekt instalacji OZE, nie musi czekać na termin przeprowadzenia aukcji, ale w trybie ciągłym może ubiegać się o możliwość uruchomienia projektowanej instalacji w wybranym systemie.
Warto jednak pamiętać, że Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) może uniemożliwić skorzystanie z nowych instrumentów wsparcia. Stanie się tak w przypadku niespełnienia warunków formalnych lub przekroczenia maksymalnej mocy zainstalowanej poszczególnych typów instalacji OZE. Natomiast element elastyczności dotyczy w szczególności braku konieczności dokładnego określania wolumenu deklarowanej do sprzedaży energii elektrycznej. Wytwórca, ubiegając się o możliwość objęcia danej biogazowni na składowiskach odpadów instrumentem wsparcia FIT bądź FIP, wskazuje jedynie planowaną ilość sprzedawanej energii elektrycznej oraz planowaną datę korzystania z instrumentu wsparcia, co oznacza, że można z niego zrezygnować przed upływem maksymalnie dozwolonego 15-letenigo okresu wsparcia. Elementy te są niezwykle ważne, z punktu widzenia producentów energii z biogazu składowiskowego, z powodu trudności w wiążącym określeniu ilości emitowanego biogazu składowiskowego, który w konsekwencji wpływa na ilość wytwarzanej energii elektrycznej.
Korzystne unormowania dla sprzedaży energii elektrycznej w ramach FIP
Korzystnie unormowana jest też kwestia dotycząca sprzedaży energii elektrycznej w ramach instrumentu FIP. Wytwórcy wskazani w art. 70a ust. 1 i 2 u.o.z.e., a więc dysponujący instalacjami nie większymi niż 1 MW (w tym również o mocy zainstalowanej 500 kW), mogą dokonywać sprzedaży niewykorzystanej energii elektrycznej wybranemu podmiotowi na zasadach innych niż te wskazane w art. 70c ust. 1-5 u.o.z.e. (sprzedawca zobowiązany). Przy czym wytwórcy ci zachowują prawo do wykorzystania mechanizmu ujemnego salda, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 3 u.o.z.e. W przypadku rozliczania wsparcia w ramach instrumentu FIP wytwórcy ci będą mogli sprzedawać energię innemu podmiotowi na zasadach rynkowych. Oznacza to, że dla wytwórców aktywnie uczestniczących w dynamicznie zmieniającym się rynku energii elektrycznej korzystanie z instrumentu wsparcia FIP może powodować wystąpienie dodatkowych przychodów, związanych chociażby z zintensyfikowaniem sprzedaży tej energii w godzinach szczytowego zapotrzebowania albo w ramach kontraktów rynkowych uwzględniających „ekologiczne” pochodzenie tej energii.
Na ostateczny kształt regulacji trzeba będzie, oczywiście, zaczekać aż do przyjęcia odpowiednich rozporządzeń wykonawczych. Niemniej już teraz warto śledzić proces legislacyjny tak, aby nie bieżąco reagować na pojawiąjące się sygnały, umożliwiające optymalizację prowadzonej inwestycji w zakresie wyposażenia składowiska odpadów w odpowiednie instalacje do jego odgazowywania. Pojawiające się możliwości w obszarze energetycznego wykorzystania biogazu składowiskowego zapewnią realizację celów dotyczących zarówno bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska, jak i wspierania rozwoju OZE w zakresie polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej. Ponadto możliwe jest również wdrożenie procesów optymalizacyjnych sprzyjających wykorzystaniu wytwarzanej energii elektrycznej, które – choć mogą być związane z dodatkowymi nakładami inwestycyjnymi na urządzenia wchodzące w skład danej instalacji – niewątpliwie pozwolą na znaczące zwiększenie uzyskiwanych przychodów z tytułu produkcji energii elektrycznej z jej odnawialnych źródeł.
Źródło:
- Trupkiwicz M., Tarka M.: Nowe instrumenty wsparcia dla biogazowni rolniczych „Czysta Energia” 9-10/2017.
fot. na otwarcie sozosfera.pl