18 lipca 2024 r. Fundacja Instytut Reform opublikowała opracowanie pt. „Rozsądne przyspieszenie: rekomendacje dla wdrożenia obszarów przyspieszonego rozwoju OZE”. Jej autorami są Rafał Bajczuk, Maria Niewitała-Rej i Aleksander Śniegocki. Wskazana publikacja poza rekomendacjami przy wyznaczaniu obszarów przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych szczegółowo wprowadza w zagadnienia proceduralne, jak również terminy realizacji i implementacji wymogów dyrektywy RED III. Dyrektywa RED III to Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r. zmieniająca Dyrektywę (UE) 2018/2001, rozporządzenie (UE) 2018/1999 i Dyrektywę 98/70/WE w zakresie promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca Dyrektywę (UE) 2015/652.
Unijna dyrektywa i obszary przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych
Dyrektywa RED III wprowadziła pojęcie obszarów przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych. Na tych obszarach znacznie skrócony ma zostać czas wydawania zezwoleń potrzebnych do rozpoczęcia inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE). Dla elektrowni wiatrowych na lądzie i farm fotowoltaicznych czas uzyskania pozwoleń na obszarach przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych nie może przekroczyć 12 miesięcy.
Zgodnie z ww. dyrektywą wszystkie kraje członkowskie mają wyznaczać obszary przyśpieszonego rozwoju OZE na terenach, które nie budzą wątpliwości z punktu widzenia ochrony środowiska. Celem wyznaczania takich obszarów jest przyśpieszenie rozwoju OZE w całej Unii Europejskiej.
Jednak nie tylko unijna dyrektywa RED III powinna mobilizować Polskę do wdrożenia obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE. Równie ważnym motywatorem jest Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Rolę takiego motywatora odgrywa w szczególności rozdział o REPowerEU, dodany do polskiego KPO pod koniec 2023 r. Zapisy dotyczące inwestycji w OZE pojawiają się w reformach, inwestycjach oraz kamieniach milowych przewidzianych w Planie. Choć w dużej mierze stanowią one powtórzenie głównych wymogów dyrektywy RED III i przedstawienie środków mających wesprzeć ich efektywne wdrożenie w Polsce, to zapisy KPO wprost wskazują też na konieczność uwzględnienia zarówno farm wiatrowych na lądzie, jak i fotowoltaiki we wdrażaniu dyrektywy. Innymi słowy, by spełnić wymagania KPO, Polska nie może ograniczyć się jedynie do niezbędnego minimum wskazanego w Dyrektywie i wyznaczyć obszary przyśpieszonego rozwoju OZE (OPROZE) tylko dla jednego źródła OZE. Muszą to być co najmniej dwa źródła: energetyka wiatrowa na lądzie oraz fotowoltaika, z możliwością uwzględnienia pozostałych źródeł.
Obszary przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych i procedura ich wprowadzania
Zgodnie z przepisami dyrektywy i zaleceniami Komisji Europejskiej (KE), pierwszym krokiem do wyznaczania obszarów ma być mapowanie potencjału rozwoju OZE. Do końca 2024 r. Polska powinna zmapować obszar dostępny dla instalacji odnawialnych źródeł energii (wraz z niezbędną infrastrukturą sieciową oraz infrastrukturą magazynowania). Następnie, na podstawie gotowej mapy potencjału, należy wyznaczyć ww. obszary.
Według ww. publikacji sam proces wyznaczania obszarów powinien składać się z dwóch głównych etapów. Pierwszym jest przygotowanie planu obejmującego identyfikację obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE. Drugi z etapów to poddanie wstępnie wyznaczonych terenów strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SOOŚ). Zgodnie z przepisami dyrektywy RED III, obszary te powinny być wytypowane na podstawie zintegrowanej oceny zarówno mapy potencjału OZE, jak i mapy wrażliwości środowiskowej. Chodzi o to, by łączyły one wysoki potencjał produkcji energii z niskim ryzykiem dla środowiska.
Ten etap powinien się zakończyć do 21 lutego 2026 r.
Procedury uzyskiwania zezwoleń w zakresie realizacji elektrowni słonecznych i wiatrowych
Obecnie procedury związane z uzyskiwaniem zezwoleń na realizację inwestycji w elektrownie wiatrowe i fotowoltaiczne w Polsce można podzielić na trzy grupy. Są to: procedury związane z zagospodarowaniem przestrzennym i procedury związane z ochroną środowiska. Ostatnią grupę stanowią procedury związane z uzyskaniem decyzji o przyłączeniu do sieci. W Polsce każda z tych trzech grup procedur cechuje się dużą złożonością, przez co czas uzyskania zezwolenia na realizację inwestycji w OZE jest często dłuższy niż postulowane w dyrektywie 12 miesięcy. Ze względu na złożoność poszczególnych procedur, samo wprowadzenie obszarów przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych nie rozwiąże skutecznie wszystkich problemów z uzyskiwaniem pozwoleń w Polsce.
Omawiana publikacja w sposób czytelny prezentuje zestawienie terminów wydawania pozwoleń dla instalacji odnawialnych źródeł energii. Z jej treści wywnioskować można, iż inwestowanie na obszarach przyśpieszonego rozwoju OZE powinno być (w przypadku energetyki lądowej) znacznie szybsze. Wskazane terminy obiecująco obrazują skrócenie czasu uzyskiwania pozwoleń aż o połowę (z 24 do 12 miesięcy). Proponowane terminy skrócenia uzyskiwania pozwoleń i realizacji zadań na obszarach przyśpieszonego inwestowania w porównaniu do pozostałych terenach prezentuje poniższa tabela, zaczerpnięta z ww. opracowania.
Tab. 1. Porównanie terminów realizacji inwestycji OZE na różnych typach obszarów (źródło opracowanie Instytutu Reform)
Mapowanie potencjału OZE
Zgodnie z art. 15b dyrektywy RED III państwa członkowskie muszą zmapować na swoim terytorium obszar dostępny dla instalacji OZE wraz z niezbędną infrastrukturą sieciową oraz infrastrukturą magazynowania. Obszary te muszą uwzględniać istniejące i planowane zdolności wytwórcze tak, aby dzięki nim udało się osiągnąć co najmniej krajowy wkład w realizację celu UE w zakresie energii odnawialnej na 2030 rok. Na poziomie unijnym wynosi on 42,5%.
Kraje członkowskie powinny zatem rozpocząć proces mapowania od wyznaczenia terenów, na których jest dostęp do infrastruktury, zapotrzebowanie na energię oraz potencjał do wykorzystania energii z OZE. Dopiero na tej podstawie powinno się wyznaczyć obszary, które – pokryte instalacjami odnawialnych źródeł energii – doprowadzą do osiągnięcia krajowego celu OZE.
Rekomendacją Instytutu Reform jest długofalowe podejście, które obejmie zmapowanie potencjału rozwoju OZE wraz z niezbędną infrastrukturą i uwzględni perspektywę rozwoju systemu energetycznego do 2040 r. i 2050 r. Zalecono także, aby mapowanie od razu uwzględniło większy potencjał OZE niż minimalny poziom niezbędny do spełnienia unijnych celów. Taka ambitna strategia pozwoli na szybsze realizowanie inwestycji w OZE również po 2030 r.
Obszary przyśpieszonego rozwoju OZE i ich wyznaczanie
Kolejnym etapem wdrażania dyrektywy, po zakończeniu procesu mapowania, jest wyznaczenie obszarów przyśpieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z wytycznymi KE proces wyznaczania obszarów powinien składać się z dwóch głównych etapów. Pierwszym z nich jest przygotowanie planu, który obejmie identyfikację obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE. Natomiast drugim etapem jest poddanie wyznaczonych terenów SOOŚ. W wyznaczaniu obszarów priorytetem mają być miejsca, w których wpływ instalacji OZE na środowisko będzie minimalny. Są to np. sztuczne i zabudowane powierzchnie, takie jak dachy, fasady budynków czy infrastruktura transportowa, a także obszary przemysłowe i zdegradowane. W wytycznych KE wyróżniono przykłady zastosowania OZE w takich miejscach. Są to m.in. elektrownie wiatrowe i słoneczne, które mogą być instalowane wzdłuż infrastruktury transportowej. Takie instalacje mogą zwiększyć świadomość zapotrzebowania na energię odnawialną i poprawić wizerunek OZE w społeczeństwie. Będzie to widoczne zwłaszcza jeśli zostaną one połączone z punktami ładowania pojazdów elektrycznych. Co więcej, tego typu tereny są zazwyczaj wysoko rozwinięte i mają niską wartość środowiskową.
Ocena wpływu obszarów na środowisko
Przed ich ostatecznym przyjęciem, plany wyznaczające obszary przyśpieszonego rozwoju OZE muszą przejść strategiczną ocenę środowiskową zgodnie z dyrektywą w sprawie SOOŚ. W procesie wyboru obszarów należy uwzględnić potencjalny wpływ na obszary chronione, tak by uniknąć późniejszych sporów prawnych i opóźnień w procesie. Nawet jeśli OPROZE nie zostały wyznaczone na obszarach chronionych, ich bliskość może wpłynąć na te tereny, np. w przypadku ważnych terenów lęgowych ptaków. Dlatego, jeśli istnieje ryzyko, że dany OPROZE mógłby wpłynąć na obszary Natura 2000, należy również przeprowadzić osobną ocenę, zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Ważne jest, aby już na etapie wyznaczania tych obszarów określić środki łagodzące wpływ na środowisko.
Zdaniem Instytutu Reform, dzięki temu projekty realizowane na tych obszarach będą korzystać z „domniemania braku znaczącego wpływu na środowisko”. Oznacza to, że projekty powinny być zwolnione z obowiązku przeprowadzenia szczegółowej oceny oddziaływania na środowisko w rozumieniu dyrektywy 2011/92/UE. Wyjątek będą stanowić projekty, które państwo członkowskie zdecydowało się objąć obowiązkową oceną w krajowym wykazie projektów, oraz projekty, które mogą znacząco wpłynąć na środowisko w innym państwie członkowskim.
Obszary przyśpieszonego rozwoju OZE – konsultacje społeczne i udział interesariuszy
Aby obszary przyśpieszonego rozwoju OZE zostały wyznaczone efektywnie i terminowo, konieczne jest zaangażowanie społeczeństwa na różnych etapach procesu. Wczesna partycypacja interesariuszy podczas wyznaczania obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu opóźnień, ograniczaniu kosztów administracyjnych oraz redukcji ryzyka sporów prawnych. Umożliwia też identyfikację potencjalnego wpływu na środowisko przyrodnicze, gospodarkę i społeczeństwo, a także – w razie potrzeby – proponowanie rozwiązań łagodzących ten wpływ. Dyrektywa RED III nakłada obowiązek promowania zaangażowania społeczeństwa na wszystkich etapach procesu, zarówno podczas tworzenia planów, jak i samej realizacji projektów związanych z energią odnawialną.
Konsultacje społeczne projektów dotyczących OPROZE powinny być integralną częścią strategicznej oceny wpływu na środowisko. Istotne jest, aby już we wczesnym stadium zaangażować różnorodne grupy interesariuszy, włączając w to organizacje pozarządowe, społeczność akademicką, deweloperów projektów oraz mieszkańców społeczności lokalnych. Takie podejście umożliwia zbieranie danych dotyczących potencjalnych skutków dla środowiska oraz identyfikację skutecznych środków łagodzących. Działania angażujące społeczeństwo pozwalają uwzględnić w procesie decyzyjnym zarówno ekspertyzy, jak i wątpliwości czy obawy mieszkańców, dzięki czemu minimalizowane jest ryzyko zaistnienia sporów prawnych na dalszych etapach procesu.
Rekomendacja Instytutu Reform wskazuje postulat, aby gminy nie były zobowiązane do uwzględniania inwestycji OZE na terenach obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE w swoich planach ogólnych i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Decyzje o rozwoju OZE w danej gminie oraz szczegółowe granice obszarów, gdzie można realizować takie inwestycje, powinny, tak jak dotychczas, pozostać w gestii gmin.
Rekomendacje Fundacji Instytut Reform w zakresie wdrożenia OPROZE
Dalsza lektura analizowanej publikacji pozwala na zapoznanie się z rekomendacjami Fundacji w zakresie wyznaczania planowanych obszarów. Można wskazać sześć głównych rekomendacji.
- Implementacja dyrektywy RED III
Należy implementować przepisy dyrektywy RED III dotyczące obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE w sposób, który koncentruje się na przyśpieszeniu procedur środowiskowych poprzez identyfikację obszarów o najniższym ryzyku środowiskowym, związanym z danym rodzajem inwestycji w OZE. Następnym krokiem powinno być poddanie tych obszarów SOOŚ. W ten sposób można by wyznaczyć obszary, które – aby zapewnić jednoznaczną interpretację ich funkcji przez interesariuszy i społeczeństwo – należałoby nazwać Obszarami Niskiego Ryzyka Środowiskowego.
- Rola Obszarów Niskiego Ryzyka Środowiskowego
Obszary Niskiego Ryzyka Środowiskowego będą stanowić wskazówkę dla gmin w zakresie potencjalnych zmian w planie ogólnym i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP) oraz dla operatorów sieci dystrybucyjnej w zakresie spodziewanych lokalizacji kolejnych dużych inwestycji w OZE.
- Rekomendowany tryb wprowadzenia przepisów dyrektywy RED III
Według Instytutu Reform wprowadzenie przepisów dyrektywy RED III powinien on przebiegać zgodnie z przedstawionym poniżej schematem.
Rys. Schemat wprowadzenia przepisów dyrektywy RED III (źródło opracowanie Instytutu Reform)
- Wzmocnienie kadrowe i finansowe regionalnych dyrekcji ochrony środowiska.
W ocenie Instytutu niezbędnym etapem wyznaczania obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE jest przeprowadzenie SOOŚ. Będzie to wymagało zaangażowania organów administracyjnych, w szczególności regionalnych dyrekcji ochrony środowiska. Dlatego warto zadbać o wzmocnienie tych instytucji – zarówno kadrowe, jak i finansowe. W ramach KPO, a dokładnie w ramach inwestycji G1.1.4, przewidziano środki na wsparcie wdrożenia reform usprawniających procedury uzyskiwania zezwoleń oraz rozwój sieci. Inwestycja ta obejmuje m.in. sfinansowanie projektów budujących kompetencje w administracji centralnej oraz samorządach.
- Transparentność procesu i szeroki udział społeczeństwa
Zgodnie z artykułem 15. dyrektywy RED III, państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia udziału społeczeństwa w wyznaczaniu OPROZE. Warto również dodać, że udział
społeczeństwa jest obowiązkowym komponentem SOOŚ, która jest jednym z etapów wyznaczania obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE. Włączanie mieszkańców gminy w projekt jest obowiązkiem organu opracowującego projekt dokumentu. Społeczności lokalne muszą również mieć możliwość uczestniczenia w konsultacjach planów ogólnych i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, organizowanych przez gminę.
Partycypacja interesariuszy w procesie wyznaczania obszarów przyśpieszonego rozwoju OZE odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu opóźnień, ograniczaniu kosztów administracyjnych oraz redukcji ryzyka zaistnienia sporów prawnych. Ważne jest jednak, w jaki sposób zapewniony zostanie udział społeczeństwa w tym procesie. Autorzy opracowania zarekomendowali, aby proces ten był maksymalnie transparentny i angażujący. Proces ten – według opracowania – mógłby się odbywać poprzez stworzony w tym celu portal internetowy, który umożliwiłby mieszkańcom i lokalnym społecznościom aktywne uczestnictwo i wyrażanie swoich opinii.
- Ogólnopolska kampania informacyjna
Kolejną rekomendacją Instytutu jest przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii informacyjno-edukacyjnej. Jej celem byłoby zwiększenie wiedzy na temat potrzeby przyśpieszenia inwestycji w OZE i ogólnych celów transformacji energetycznej. Element ten doskonale spełniać będzie rolę udziału społeczeństwa, jak również posiadać będzie cel edukacyjny.
Implementacja dyrektywy RED III szansą na osiągniecie niezależności energetycznej
Potrzeba znaczącego przyśpieszenia rozwoju OZE jest elementem transformacji energetycznej, jak również odpowiedzią na zaistniałą sytuację globalną w zakresie dostępności nośników energii. Wprowadzenie przepisów dyrektywy RED III, daje narzędzie do przygotowania i przeprowadzenia procesu wyznaczania terenów pod OZE, dzięki którym realizacja tych źródeł energii powinna być łatwiejsza. Wyznaczenie terenów pod rozwój energetyki odnawialnej, jak również przeprowadzenie dla tych obszarów badań oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko pozwoli na uwolnienie potencjału Polski w zakresie rozwoju tych źródeł zielonej energii.
Implementacja ww. dyrektywy stanowi zatem szansę na usprawnienie procesu realizacji inwestycji w OZE, a tym samym na ich szybszy rozwój, co w konsekwencji prowadzić będzie do znaczącego rozwoju niezależności energetycznej kraju.
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z LC Consulting
