Ochrona klimatu i środowiska to jeden z nadrzędnych celów i wyzwań w globalnej polityce klimatycznej i gospodarczej ostatnich lat. Działania podejmowane w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom, a także zmierzające do ich złagodzenia, polegają przede wszystkim na ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, wspieraniu efektywnego wykorzystania zasobów czy odtwarzaniu bioróżnorodności. Co więcej, aktualnie ma miejsce również stopniowe wdrażanie różnego rodzaju nowych rozwiązań, celem wzbogacenia świadomości ekologicznej i neutralnego oddziaływania na środowisko naturalne, jak choćby kwestia finansowania zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, tj. zrównoważonych inwestycji (np. ESG).
Zrównoważony rozwój
Pojęcie zrównoważonego rozwoju zostało zdefiniowane w 1987 r. Definicję podano w raporcie pt. „Nasza wspólna przyszłość” (ang. „Our common future”) Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju. Zrównoważony rozwój zdefiniowano w nim jako: „rozwój odpowiadający obecnym potrzebom bez uszczerbku dla możliwości spełnienia swoich potrzeb przez przyszłe pokolenia”. Ma on na celu zapewnienie rozwoju gospodarczego przy jednoczesnej ochronie równowagi społecznej i środowiskowej1. W polskim systemie prawnym określenie to pojawia się w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483, z późn. zm.). Przepis ten brzmi: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”.
Z kolei zgodnie z brzmieniem art. 3 pkt 50 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. DzU z 2022 r. poz. 2556) – przez zrównoważony rozwój rozumie się: „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030
25 września 2015 r. podczas szczytu Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), na 70. sesji, Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dokument pt. „Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”. W dokumencie tym sformułowane zostało 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju. W preambule dokumentu wskazano: „Niniejsza Agenda jest planem działań na rzecz ludzi, naszej planety i dobrobytu. (…) 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju i 169 powiązanych z nimi zadań, które dziś ogłaszamy, obrazuje skalę i ambitny charakter niniejszej nowej, powszechnej Agendy. (…) Cele Zrównoważonego Rozwoju i powiązane z nimi zadania są współzależne i niepodzielne oraz zapewniają równowagę pomiędzy trzema aspektami zrównoważonego rozwoju: gospodarczym, społecznym i środowiskowym”. Celem przyjęcia tej Agendy jest stymulowanie działań w obszarach o kluczowym znaczeniu odnoszących się do ludzi, planety, dobrobytu, pokoju oraz partnerstwa. Pośród wszystkich 17 celów zrównoważonego rozwoju, uwagę przyciąga cel 12. – „Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji” – oraz jego pkt 12.6. odnoszący się do zachęcania przedsiębiorstw, w szczególności tych dużych i międzynarodowych, do wdrażania praktyk w zakresie zrównoważonego rozwoju i uwzględniania informacji na ten temat w swoich cyklicznych raportach. Równie istotnym celem zrównoważonego rozwoju jest podjęcie pilnego działania w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom (cel 13.). 193 państwa ONZ, na podstawie art. 21 zdanie drugie i trzecie przedmiotowej Agendy, zobowiązały się dążyć do jej wdrożenia na poziomie krajowym, regionalnym i globalnym, z poszanowaniem krajowych zasad i priorytetów, krajowej przestrzeni politycznej w zakresie trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, sprzyjającego integracji społecznej.
Istota ESG
ESG (ang. Environmental, Social and Corporate Governance), czyli Środowisko (E), Społeczna odpowiedzialność (S) i Ład korporacyjny (G) – to czynniki, którymi powinny kierować się przedsiębiorstwa dążące do odpowiedzialnego i zrównoważonego rozwoju dla biznesu.
Istnieją zatem trzy filary koncepcji ESG, tj. ochrona i przeciwdziałanie degradacji środowiska, kwestie społecznej odpowiedzialności i praw człowieka oraz ład korporacyjny.
Pierwszy filar (Ochrona i przeciwdziałanie degradacji środowiska) – dla nas najważniejszy – stanowią czynniki środowiskowe, związane z łagodzeniem zmian klimatu, w tym emisją gazów cieplarnianych, przystosowaniem się do zmiany klimatu, wodami i zasobami morskimi, wykorzystaniem zasobów oraz gospodarką o obiegu zamkniętym, zanieczyszczeniem oraz różnorodnością biologiczną i ekosystemami.
Drugi filar (Kwestie społecznej odpowiedzialności i praw człowieka) stanowią czynniki społeczne i czynniki związane z prawami człowieka.
Trzeci filar (Ład korporacyjny) stanowią czynniki związane z zarządzaniem, zarówno w obszarze administracji publicznej, jak i biznesu.
Standardy ESG w Unii Europejskiej
Zgodnie z przepisami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylającej dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG (Dz. Urz. UE L 182 z 29.06.2013 r., z późn. zm.), standardy sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju zapewnią jakość zgłaszanych informacji, ponieważ wymagają, aby informacje te były zrozumiałe, istotne, weryfikowalne, porównywalne i wiernie przedstawione. Dodatkowo standardy te nie powinny nakładać nieproporcjonalnych obciążeń administracyjnych na jednostki, w tym poprzez uwzględnianie w jak największym stopniu prac w ramach globalnych inicjatyw dotyczących ustanawiania standardów w zakresie sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (art. 29b ust. 2). Ponadto w standardach sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju określa się informacje dotyczące przyszłości, informacje retrospektywne oraz informacje jakościowe i ilościowe, stosownie do przypadku, które mają być zgłaszane przez jednostki (ust. 3), jak również uwzględnia się trudności, jakie mogą napotkać jednostki podczas gromadzenia informacji od uczestników całego odnośnego łańcucha wartości (ust. 4).
Unijne regulacje prawne w zakresie dotyczącym ESG
Pośród aktów prawnych regulujących kwestie związane z raportowaniem ESG wymienia się:
- Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniającą dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylającą dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG (Dz. Urz. UE L 182 z 29.06.2013 r., z późn. zm.),
- Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniającą dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy (Dz. Urz. UE L 330 z 15.11.2014 r., str. 1) – tzw. dyrektywę NFRD,
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (Dz. Urz. UE L 317 z 9.12.2019, str. 1, z późn. zm.);
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniającym rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Dz. Urz. UE L 198 z 22.06.2020 r., str. 13) – tzw. taksonomię UE,
- Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Dz. Urz. UE L 322 z 16.12.2022 r., str. 15) – tzw. dyrektywę CSRD.
Ostateczne terminy na wdrożenie postanowień dyrektywy CSRD
Kwestię terminów wyznaczonych na wprowadzenie i stosowanie przez państwa członkowskie przepisów dotyczących obowiązkowego raportowania dla przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju reguluje art. 5 niniejszej dyrektywy. I tak państwa członkowskie stosują przepisy, w odniesieniu do lat obrotowych rozpoczynających się:
– 1 stycznia 2024 r. lub po tym dniu, do dużych jednostek interesu publicznego i przekraczających na dzień bilansowy średnią liczbę 500 zatrudnionych w roku obrotowym, i/lub przekraczających sumę bilansową o wartości 20 tys. euro, i/lub przekraczających przychody netto ze sprzedaży o wartości 40 mln euro;
– 1 stycznia 2025 r. lub po tym dniu, do dużych jednostek innych niż wymienione powyżej i przekraczających na dzień bilansowy średnią liczbę 250 zatrudnionych w roku obrotowym, i/lub przekraczających sumę bilansową o wartości 20 tys. euro, i/lub przekraczających przychody netto ze sprzedaży o wartości 40 mln euro;
– 1 stycznia 2026 r. lub po tym dniu, do małych jednostek interesu publicznego i nieprzekraczających na dzień bilansowy średnią liczbę 50 zatrudnionych w roku obrotowym, i/lub nieprzekraczających sumę bilansową o wartości 4 tys. euro, i/lub nieprzekraczających przychody netto ze sprzedaży o wartości 8 mln euro, i średnich jednostek interesu publicznego niebędących mikrojednostkami ani małymi jednostkami i nieprzekraczających na dzień bilansowy średnią liczbę 250 zatrudnionych w roku obrotowym, i/lub nieprzekraczających sumę bilansową o wartości 20 tys. euro, i/lub nieprzekraczających przychody netto ze sprzedaży o wartości 40 mln euro, a także do małych i niezłożonych instytucji pod warunkiem, że są one dużymi jednostkami lub są małymi i średnimi jednostkami interesu publicznego i nie są mikrojednostkami, jak również do wewnętrznych zakładów ubezpieczeń i wewnętrznych zakładów reasekuracji, pod warunkiem, że są one dużymi jednostkami lub są małymi i średnimi jednostkami interesu publicznego i nie są mikrojednostkami.
Z kolei, w odniesieniu do lat obrotowych rozpoczynających się 1 stycznia 2028 r. lub po tym dniu, państwa członkowskie stosować mają ww. przepisy wobec jednostek z państw trzecich, które prowadzą znaczącą działalność na terytorium Unii Europejskiej.
Projekt dyrektywy i ramy horyzontalne
23 lutego 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniającej dyrektywę (UE) 2019/1937. 1 grudnia 2022 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła w tej sprawie stanowisko negocjacyjne, tj. opis głównych kwestii kompromisowych oraz uzgodniony tekst projektu. Jak zostało wskazane w uzasadnieniu: „na mocy niniejszej dyrektywy planuje się ustanowić ramy horyzontalne sprzyjające wnoszeniu przez przedsiębiorstwa prowadzące działalność na jednolitym rynku wkładu w dążenie do zapewnienia poszanowania praw człowieka i przepisów w zakresie ochrony środowiska w podejmowanych przez nie działaniach i za pośrednictwem ich łańcuchów wartości poprzez identyfikowanie niekorzystnych skutków dla praw człowieka i dla środowiska, zapobieganie takim skutkom, ograniczanie ich i ponoszenie w tym kontekście odpowiedzialności, a także poprzez dbanie o wdrażanie odpowiednich systemów nadzoru i zarządzania oraz wprowadzanie odpowiednich środków w tym celu”. Niniejszy projekt zakłada więc wprowadzenie obowiązku należytej staranności dla określonych grup przedsiębiorstw, po to, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom ich działalności w trosce o ochronę praw człowieka i środowiska przyrodniczego.
Warto również zasygnalizować, iż ruszyły prace nad mapą drogową dla rozwoju zrównoważonych finansów w Polsce. Informację taką zamieściło Ministerstwo Finansów na swojej stronie internetowej. Celem niniejszego projektu jest wykorzystanie szans rozwojowych, jakie dla polskiego rynku kapitałowego stwarza transformacja europejskiej gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej2.
Źródła:
- https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/glossary/sustainable-development.html
- https://www.gov.pl/web/finanse/ruszaja-prace-nad-mapa-drogowa-dla-rozwoju-zrownowazonych-finansow-w-polsce
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Prawną Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. j.,
SDZLEGAL SCHINDHELM
