Pola elektromagnetyczne – normy polskie i międzynarodowe

Pola elektryczne, magnetyczne i elektromagnetyczne występują w środowisku w sposób całkowicie naturalny i są nieodłącznymi jego elementami. Energia elektromagnetyczna to naturalna forma energii złożona z połączonych pól elektrycznych i magnetycznych, które rozprzestrzeniają się wokół swojego źródła. Wszystkie formy energii elektromagnetycznej tworzą widmo elektromagnetyczne.

Krótko o PEM

Oddziaływanie pól elektromagnetycznych (PEM) na organizmy jest zależne od częstotliwości tych pól. Jest to bardzo ważne, ponieważ częstotliwość energii elektromagnetycznej determinuje interakcje z układami biologicznymi, takimi jak organizm ludzki. W przeciwieństwie do promieniowania jonizującego (promienie gamma, emitowane przez materiały radioaktywne, promienie kosmiczne i promienie X), istniejące w górnej sferze spektrum elektromagnetycznego, pole elektromagnetyczne jest zbyt słabe, by zniwelować siły wiążące molekuły w komórkach i dlatego nie może prowadzić do jonizacji. Z tej to przyczyny PEM nazywane jest promieniowaniem niejonizującym.

W ogólnym założeniu PEM dzielimy na:

1. statyczne, pole elektryczne i magnetyczne o niskiej częstotliwości, którego najbardziej znanymi źródłami są linie wysokiego napięcia, urządzenia elektryczne i komputery,
2. pole o wysokiej częstotliwości lub częstotliwości radiowej, którego głównym źródłem są urządzenia radarowe, nadawcze stacje radiowe i telewizyjne, telefony komórkowe, stacje bazowe telefonii komórkowej czy też grzejniki indukcyjne.

Pola elektromagnetyczne wg Światowej Organizacji Zdrowia

Zgodnie ze stanowiskiem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), opublikowanym na stronie internetowej międzynarodowego programu „Pola elektromagnetyczne”, wyniki przeglądu opublikowanych do chwili obecnej badań naukowych prowadzą do wniosku, iż nie stwierdza się zdrowotnych konsekwencji oddziaływań PEM o poziomach niższych od wartości dopuszczalnych (granicznych), zawartych w zaleceniach opublikowanych w 1998 r. przez Międzynarodową Komisję Ochrony przed Promieniowaniami Niejonizującymi (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection – ICNIRP). WHO stwierdza, że zalecenia ICNIRP, gdzie określono dopuszczalne poziomy PEM, których działaniu mogą być poddani ludzie, zostały opracowane przy założeniu nawet rzadko zdarzającego się maksymalnego pochłaniania pól i po przyjęciu dużych współczynników bezpieczeństwa dla pracowników i jeszcze większych współczynników bezpieczeństwa dla ludności, w tym także dzieci. A zatem, zdaniem WHO, wartości graniczne zawarte w zaleceniach ICNIRP zapewniają wysoki poziom ochrony i zostały ustalone w oparciu o wszelkie dostępne dowody naukowe.

Pola elektromagnetyczne wg norm unijnych

Dokumentem normatywnym Unii Europejskiej, dotyczącym ochrony ludności przed PEM, jest, przyjęte 12 lipca 1999 r., Zalecenie Rady Europejskiej w sprawie ograniczania ekspozycji ludności w polach elektromagnetycznych o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz (1999/519/EC). Zalecenie to zostało opracowane w oparciu o wytyczne ICNIRP.

Co ciekawe, ICNIRP jest uznawana przez organ Komisji Europejskiej – SANCO (Dyrekcja Generalna ds. Ochrony Zdrowia i Konsumentów) za miarodajne ciało naukowe.

Wskazane w zaleceniach ICNIRP dopuszczalne wartości poziomów PEM zostały określone tak, aby z zapasem bezpieczeństwa wykluczyć możliwość występowania negatywnych skutków zdrowotnych.

Zalecenie Rady Europejskiej zawiera wykaz wielkości fizycznych wskazanych do stosowania przy określaniu oddziaływania PEM na ludzi. Określono poziomy zarówno ochrony podstawowej – ograniczenia podstawowe (miary bezpośrednie), odnoszące się do zjawisk bezpośrednio występujących w organizmach ludzi, jak i odniesienia – odpowiadające naszym, krajowym poziomom dopuszczalnym. Termin: „ograniczenia podstawowe” odnosi się, w omawianym tu zaleceniu, do ograniczania ekspozycji ludzi w zmiennych w czasie polach elektrycznych, magnetycznych i elektromagnetycznych.

Ograniczenia te określono, przyjmując za ich podstawę istniejące, dobrze naukowo udokumentowane, dane opisujące zjawiska biologiczne, będące konsekwencją oddziaływania pól oraz – również dobrze udokumentowane, zdrowotne efekty występowania tych zjawisk. Wielkości fizyczne, w jakich określono ograniczenia podstawowe, są zależne od częstotliwości pól. Wielkościami tymi są: indukcja magnetyczna (B), gęstość prądu (J), tempo (prędkość) pochłaniania energii elektromagnetycznej zamienianej na ciepło w tkankach organizmu (SAR) i gęstość mocy (S). Indukcja magnetyczna i gęstość mocy pola mogą być mierzone bezpośrednio u osób eksponowanych w polach.

Poziomami pochodnymi – wywiedzionymi z ograniczeń podstawowych – są „poziomy odniesienia”, czyli poziomy pól, które podano w celu umożliwienia praktycznej oceny ryzyka przekroczenia podstawowych ograniczeń ekspozycji. Niektóre z poziomów odniesienia zostały wywiedzione z odpowiednich ograniczeń podstawowych dzięki użyciu technik pomiarowych i technik symulacji komputerowej, a niektóre zostały określone w oparciu o zjawiska związane z bezpośrednim odczuwaniem działania pól i o dane dotyczące pośrednich efektów oddziaływania pól.

Tab. 1. Poziomy odniesienia dla pól elektrycznych, magnetycznych i elektromagnetycznych

Źródło: Ocena poziomów pól elektromagnetycznych na podstawie badań Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska w 2009 roku. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku.

Pola elektromagnetyczne – polskie unormowania

Pierwszym przepisem w kraju, zawierającym regulacje dotyczące ochrony przed polami elektromagnetycznymi wielkiej częstotliwości, było Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 października 1961 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy używaniu urządzeń mikrofalowych (DzU nr 48, poz. 255). W niniejszym akcie prawnym znalazł się §8.1, mówiący, że: „Urządzenie mikrofalowe eksploatowane w terenie otwartym należy umieszczać w taki sposób i w takim oddaleniu od budynków mieszkalnych i stałych miejsc pracy, aby gęstość mocy promieniowanego pola elektromagnetycznego w miejscach przebywania ludzi nie przekraczała 10 mikrowatów na cm² oraz aby w budynkach mieszkalnych średnia gęstość mocy promieniowanego pola była możliwie jak najniższa i nie przekraczała 10 mikrowatów na cm²˝. Wartości gęstości mocy 10 mikrowatów na cm² odpowiada 0,1 W/m².

Podane w omówionym powyżej zaleceniu Rady Europejskiej z 1999 r. poziomy odniesienia odpowiadają, ze względu na spełnianą funkcję, krajowym poziomom dopuszczalnym PEM w środowisku. Poziomy dopuszczalne zostały ustalone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (DzU nr 192, poz. 1883). Wspomniane rozporządzenie jest podstawowym przepisem określającym standardy jakości środowiska, które dotyczą ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Zostało ono wydane zgodnie z upoważnieniem zawartym w art. 122 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU z 2006 r. nr 129, poz. 902), w porozumieniu z ministrem ds. zdrowia. Tak jak w przypadku poprzednio wydawanych rozporządzeń, celem nałożenia przez ustawodawcę na organ upoważniony do wydania rozporządzenia, tj. ministra ds. środowiska, obowiązku uzyskania porozumienia z ministrem ds. zdrowia było zapewnienie takiego stanu środowiska, który nie będzie powodował negatywnych skutków dla zdrowia ludności.

Zgodnie z §2 wspomnianego rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie poziomów PEM, parametrami fizycznymi – określonymi dla miejsc dostępnych dla ludności, dla anten emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwości z zakresu od 300 MHz do 300 GHZ – są:

– gęstość mocy, której wartość dopuszczalna wynosi 0,1 W/m²,

– wartość składowej elektrycznej pola, której wielkość dopuszczalna wynosi 7 V/m.

Tab. 2. Zakres częstotliwości PEM, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące ich oddziaływanie na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz dopuszczalne poziomy PEM, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową.

Objaśnienia:

a) 50 Hz – częstoliwość sieci elektroenergetycznej,

b) podane w kolumnach 2 i 3 tabeli wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie PEM odpowiadają wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych.

Tab. 3. Zakres częstotliwości PEM, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy PEM, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności.

Objaśnienia:

Podane w kolumnach 2 i 3 tabeli wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie PEM odpowiadają:

a) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości do 3 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego,

b) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych o częstotliwości od 3 MHz do 300 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego,

c) wartości średniej gęstości mocy dla PEM o częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz lub wartościom skutecznym dla pól elektrycznych o częstotliwościach z tego zakresu częstotliwości, podanej z dokładnością do jednego miejsca znaczącego po przecinku,

d) f – częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie 1,

e) 50 Hz – częstotliwość sieci elektroenergetycznej.

Polskie normy pola elektromagnetycznego na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej

W Polsce obowiązują jedne z najbardziej rygorystycznych w Europie przepisów prawa dotyczących dopuszczalnych poziomów PEM, bazujące na przestarzałych przepisach (wprowadzonych jeszcze w latach 60. w Związku Radzieckim). W zakresie częstotliwości 300 MHz – 300 GHz, a więc we wszystkich pasmach wykorzystywanych przez systemy komórkowe, maksymalny dozwolony poziom PEM w miejscach ogólnodostępnych wynosi 0,1 W/m². W większości krajów europejskich limity te są wielokrotnie większe, dla pasma 900 MHz limit wynosi 4,5 W/m², dla pasma 1800 MHz – 9 W/m², a dla pasma 2100 MHz już 10 W 9 W/m².

Źródło: Opinia Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji [PIIT] „Nadmiernie rygorystyczne krajowe przepisy dotyczące stacji bazowych. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych.”

Analiza przedstawionych powyżej informacji, w szczególności w zakresie wartości dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych pokazuje, że znaczna część krajów Unii Europejskiej posiada dopuszczalne normy gęstości mocy wynoszące 10 W/m². Odniesienie tych wartości do uwarunkowań prawnych w naszym kraju wynoszących 0,1 W/m² jednoznacznie wskazuje, że Polska znajduje się wśród grupy nielicznych krajów, w której dopuszczalne normy zostały obniżone o 100 razy, a ich wartość obowiązuje w kraju niezmienne od 1961 r.

Polskie przepisy w zgodności z wytycznymi organizacji międzynarodowych

Oznacza to, że w obecnym stanie prawnym, a nawet przy 10 lub 100-krotnym podwyższeniu wartości normatywnych, Polskie przepisy pozostawać będą w zgodności nie tylko z zaleceniami Unii Europejskiej, ale także wytycznymi organizacji międzynarodowych, w tym Światowej Organizacji Zdrowia. Warto zauważyć, że, jak wykazały badania Inspekcji Ochrony Środowiska, natężenie PEM na terenie Polski wynosi średnio 0,388 V/m, co w przeliczeniu na wartość gęstości mocy wyniesie zaledwie 0,001 W/m². Teoretycznie, wartość ta po ewentualnym jej zwiększeniu o 10 razy wynosić będzie zaledwie 0,01 W/m², co pozostanie w zgodności z obowiązującym stanem prawnym.

Wykorzystano:

1. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi Informator dla administracji samorządowej. Stefan Różycki, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011 r.;
2. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska – z upoważnienia ministra – na ponowną interpelację posła Łukasza Zbonikowskiego na interpelację nr 10349 w sprawie interpretacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
3. Opinia Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji [PIIT] „Nadmiernie rygorystyczne krajowe przepisy dotyczące stacji bazowych. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych.”.