Obszar chronionego krajobrazu (OCK) – zgodnie z art. 23 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody – obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Wyznaczenie OCK następuje w drodze uchwały sejmiku województwa.
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statycznego (GUS), w 2021 r. w Polsce było 389 obszarów chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 7023,9 tys. ha. Zajmowały one 22,5% powierzchni kraju. W stosunku do 2020 r. powierzchnia tych obszarów wzrosła o 1456,6 ha. Najwięcej obszarów chronionego krajobrazu znajdowało się w województwie warmińsko-mazurskim (69 o łącznej powierzchni 954,9 tys. ha). Najmniej natomiast – w województwie opolskim (dziewięć o sumarycznej powierzchni 196,3 tys. ha).
Zakazy inwestycyjne na obszarach chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu to jedna z najmniej restrykcyjnych powierzchniowych form ochrony przyrody w Polsce. Niemniej jednak inwestowanie na tych terenach podlega tylko pewnym ograniczeniom.
Zgodnie z art. 24 ustawy o ochronie przyrody, na obszarach takich mogą być wprowadzone następujące zakazy:
1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko;
3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych;
6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka;
7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych;
8) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od:
a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych,
b) zasięgu lustra wody w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących przy normalnym poziomie piętrzenia określonym w pozwoleniu wodnoprawnym, o którym mowa w art. 389 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne;
– z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej;
9) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego.
Zasady lokalizacji inwestycji w odniesieniu do zbiorników wodnych
O ile większość ww. ograniczeń, obejmujących inwestycje w OCK, pozostaje jasna i czytelna, o tyle w odniesieniu do zbiorników wodnych pojawia się sporo problemów interpretacyjnych.
Jak wskazano powyższej, jeden z zakazów obejmuje lokalizację nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych. Choć na pierwszy rzut oka treść tego zapisu wydaje się jasna co do zastosowania, to problem pojawia się najczęściej w odniesieniu do inwestycji wymagających decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, realizowanych na terenach gruntów rolnych, zlokalizowanych w pobliżu zbiorników wodnych, takich jak stawy, oczka wodne itp. Jak widać w cytowanym wyżej fragmencie przepisów, wolą ustawodawcy było wyłączenie z zainwestowania również pasa o szerokości 100 m brzegów innych naturalnych zbiorników wodnych.
Co znaczy „inny zbiornik wodny”?
Próbując ustalić legalną definicję „innych zbiorników wodnych”, natrafić można na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska, wyrażone w odpowiedzi na interpelację nr 8909 z 14 września 2012 r., gdzie wskazano, że „brak definicji >>innych zbiorników wodnych<< w ustawie oznacza, iż pojęcie to należy oceniać, mając na względzie reguły wykładni językowo-logicznej, wykładni systemowej (miejsca interpretowanych przepisów w systemie prawa i aktu normatywnego) oraz wykładni funkcjonalnej (np. adekwatności definicji legalnych zawartych w jednym akcie normatywnym w kontekście celów innej regulacji). Przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.), dalej jako Prawo wodne, oraz ustawy są regulacjami z dziedziny prawa ochrony środowiska, którego poszczególne akty normatywne służą osiągnięciu określonych celów czy zadań.
Przepisy ustawy mają na celu m.in. zachowanie różnorodności biologicznej, utrzymanie procesów ekologicznych, stabilności ekosystemów i zapewnienia ciągłości istnienia gatunków z ich siedliskami (m.in. związanych z zasobami wodnymi). Ochrona przyrody polega m.in. na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu zasobów, tworów i składników przyrody: dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz siedlisk przyrodniczych; krajobrazu, jak również tworów przyrody żywej i nieożywionej. W art. 6 ust. 1 pkt 1-10 ustawy wskazano ustawowo chronione formy ochrony przyrody występujące w naszym kraju. Natomiast przepisy Prawa wodnego regulują gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności – kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi i sprawy własności wód oraz gruntów pokrytych wodami, a także zasady gospodarowania tymi składnikami w odniesieniu do majątku Skarbu Państwa – tj. służą zaspokajaniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, czyli użytkowaniu jej przez określone podmioty. Instrumentami zarządzania zasobami wodnymi są pozwolenia wodnoprawne, opłaty i należności w gospodarce wodnej, kataster wodny, planowanie i kontrola w gospodarowaniu wodami. Z powyższego porównania wynika, iż choć obie ustawy należą do zakresu prawa ochrony środowiska, posiadają odmienny zakres przedmiotowy, dlatego też nie można przenieść w sposób automatyczny znaczenia definicji legalnych z jednego aktu prawnego na inny, chyba że przepis zawiera wyraźne odesłanie. Zaznaczyć trzeba, że ustawa takiego odesłania nie zawiera”.
Jednocześnie wyrażono opinię, iż poprzez „inne zbiorniki wodne” należy rozumieć inne niż rzeki i jeziora zbiorniki wodne, zarówno naturalne, jak i sztuczne, powstałe zarówno na wodach płynących, jak i istniejące w zagłębieniach terenu, czyli wszystkie mające linię brzegu – bez względu na ich funkcję, pochodzenie, wielkość i klasyfikację prawną. Zatem do innych zbiorników wodnych należy zaliczyć również zbiorniki o charakterze okresowym (wysychającym), jak również obiekty, które w ewidencji gruntów mogą być oznaczone jako np. nieużytki czy użytki ekologiczne, a które de facto w terenie stanowią małe obiekty hydrograficzne z ukształtowaną linią brzegową.
Inny zbiornik wodny w wyroku WSA
Zbieżne stanowisko w niniejszej sprawie przedstawione zostało w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygn. akt IV SA/Wa 2968/13), który wskazał, „że skoro przepisy rozporządzenia nie precyzują co jest zbiornikiem wodnym to bez względu na to czy zbiornik został wytworzony przez człowieka czy też naturalnie podlega, co do zasady ochronie. Jednakże, w ocenie Sądu wynikające z tego ograniczenia muszą być proporcjonalne do chronionego dobra (ochrona przyrody) tym bardziej, że ustanowiony zakaz ogranicza prawo własności a prawo to z mocy art. 64 ust 3 Konstytucji R.P. może być ograniczone wyłącznie mocą ustawy – w tym wypadku ustawą o ochronie przyrody. Prawo własności jest jednym z najmocniej chronionych praw i dlatego jego ograniczenie ma charakter wyjątkowy. Znaczy to tyle, że właściciel nieruchomości musi wiedzieć i być przekonany dlaczego akurat w jego przypadku doszło do ograniczenia tego prawa” [por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z 6 września 2012 r. – sygn. akt II OSK 217/12].
„Sąd (…) zgadza się (…), że pod pojęciem >>inne zbiorniki wodne<< należy rozumieć inne niż jeziora zbiorniki wodne zarówno naturalne jak i sztuczne powstałe na wodach płynących jak również powstałe w zagłębieniach terenu czyli wszystkie mające linię brzegu, zgodnie z zasadą lege non distinguente nec nostrum est distinguere – gdy prawo nie rozróżnia nie jest rzeczą interpretatora dokonywanie tego rodzaju rozróżnienia, Nie zgadza się natomiast z tezą, że na ocenę czy mamy do czynienia z innym zbiornikiem wodnym nie ma wpływu ich funkcja i pochodzenie”. Organ wywodzi, że skoro ustawodawca w ustawie o ochronie przyrody używa pojęcia „inne zbiorniki wodne”, nie precyzując tego pojęcia choćby w słowniczku ustawowym, to należy przyjąć definicję powszechnie przyjętą, mając na względzie reguły wykładni językowo-systemowej i funkcjonalnej, a ta prowadzi do wniosku, że każdy zbiornik wodny podlega ochronie.
Zbiornikiem wodnym jest zagłębienie terenu pokryte wodą, powstałe bez ingerencji człowieka
Z kolei w wyroku NSA z 11 grudnia 2012 r. (sygn. akt II OSK 1469/11), Sąd przyjął, że zbiornikiem wodnym jest zagłębienie terenu pokryte wodą, powstałe bez ingerencji człowieka i niesłużące prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.
Potwierdzeniem powyższego stanowiska NSA było kolejne jego orzeczenie – z 30 marca 2017r. (sygn. akt II OSK 1574/16), gdzie wyraźnie podkreślono, że „zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 8 lit. a u.o.p. na obszarze chronionego krajobrazu może być wprowadzony zakaz budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych. Nie jest możliwe wprowadzenie przedmiotowego zakazu w odniesieniu do zbiorników sztucznych”.
Mając powyższe na uwadze, można założyć, iż kierunek interpretacyjny, wyznaczony wyrokami NSA, pozostanie obowiązujący.
Jak pozyskać dane o pochodzeniu zbiornika wodnego?
Jedną z możliwości pozyskania danych dotyczących ustalenia pochodzenia zbiornika wodnego jest analiza map satelitarnych pochodzących z aktualnego zasobu, odniesionych do map historycznych, z których będziemy w stanie pozyskać informacje dotyczące występowania danego zbiornika w latach ubiegłych. Dla przykładu, ww. analiza przeprowadzona dla konkretnej działki, pozwoliła wykazać, iż jeden ze zbiorników ma charakter sztuczny i powstał pomiędzy 2010 a 2014 r. Obrazują to dwa poniższe zdjęcia, pochodzące z Geoportalu.
Źródło zdjęć: geoportal.pl
Obszary chronionego krajobrazu i ochrona zbiorników pochodzenia naturalnego
Choć interpretacja pojęcia zbiorników wodnych, zestawiona z powyższymi stanowiskami, może nastręczać wątpliwości, z uwagi na fakt odmiennych stanowisk wyrażonych w odpowiedzi na interpelację poselską i wyroku WSA , a stanowiskiem NSA, to – mając na uwadze daty ich wydania – przyjąć można, iż wyrok NSA pozostaje w tym momencie obowiązujący. Pozwala to na podjęcie analiz terenowych, przestrzennych oraz pozyskanie danych, które umożliwią odpowiednią klasyfikację istniejących zbiorników wodnych. Należy pamiętać, że – zgodnie z zaprezentowanym wyżej stanowiskiem – zbiorniki pochodzenia naturalnego podlegają ochronie, w związku z ich położeniem w OCK, zaś te sztuczne takiej ochrony nie wymagają.
Wyniki takich analiz umożliwiają niekiedy pozyskanie danych i wiedzy, dzięki którym teren przeznaczony pod realizację przedsięwzięcia może znacząco zwiększyć się, a tym samym, jak np. w przypadku instalacji fotowoltaicznych, przesądzić o jego opłacalności.
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z LC Consulting
