Taksonomia to temat ostatnio regularnie pojawiający się na różnych konferencjach ekologicznych i prawniczych. Został on silnie rozpowszechniony przy pomocy środków masowego przekazu, a także stał się przedmiotem zainteresowania i zgłębiania przez wielu praktyków prawa. Czym jest nowa idea, powstała na gruncie prawa Unii Europejskiej (UE), i jakie wyzwania stawia przed jej państwami członkowskimi?
Taksonomia – istota pojęcia
Taksonomia została wprowadzona Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniającym rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Dz. Urz. UE L 198 z 22.06.2020 r.). Obejmuje ona system klasyfikacji inwestycji traktowanych jako zrównoważone i stanowi kryterium rozróżniające poszczególne przedsięwzięcia, w zależności od ich zrównoważenia środowiskowego. Powyższy akt prawny ustanawia kryteria służące ustaleniu, czy dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo i w jakim stopniu. A zatem taksonomia ma dać odpowiedź na pytanie, czy wykonywana działalność jest przyjazna środowisku oraz czy spełnia przewidziane przepisami wymagania.
Omawiane rozporządzenie ma zastosowanie do uczestników rynku finansowego, którzy udostępniają produkty finansowe, przedsiębiorstw, które podlegają obowiązkowi publikacji oświadczenia na temat informacji niefinansowych oraz przyjętych przez państwa członkowskie lub Unię środków określających wymogi dla uczestników rynku finansowego lub emitentów w odniesieniu do produktów finansowych lub obligacji korporacyjnych, które są udostępniane jako zrównoważone środowiskowo.
Innymi słowy, taksonomia to nowy akt prawny UE, mający na celu przekierowanie inwestycji sektora prywatnego w zrównoważone środowiskowo inwestycje, uwzględniające aspekty środowiskowe i społeczne w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych.
Taksonomia i kryteria dotyczące prowadzenia działalności
Wspomniane rozporządzenie określa kryteria dotyczące zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej, wskazując, że dana inwestycja lub działalność jest zrównoważona środowiskowo, jeżeli: wnosi ona istotny wkład w realizację co najmniej jednego ze wskazanych celów środowiskowych, nie wyrządza poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych, jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami i spełnia techniczne kryteria kwalifikacji ustanowione przez Komisję. Za cele środowiskowe Rozporządzenie to uznaje:
- łagodzenie zmian klimatu,
- adaptację do zmian klimatu,
- zrównoważone wykorzystywanie i ochronę zasobów wodnych i morskich,
- przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,
- zapobieganie zanieczyszczaniu i jego kontrolę,
- ochronę i odbudowę bioróżnorodności i ekosystemów.
Techniczne kryteria taksonomii
Jasny i klarowny sygnał rozstrzygający o tym, którą działalność danej branży można potraktować jako zrównoważoną środowiskowo, a którą nie, daje rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2139 z dnia 4 czerwca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 poprzez ustanowienie technicznych kryteriów kwalifikacji służących określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także określeniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych (Dz. Urz. UE L 442 z 9.12.2021 r.). Wiąże ono w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich od 1 stycznia 2022 r.
W załącznikach do ww. rozporządzenia określono techniczne kryteria służące określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu, oraz wskazaniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych (Załącznik I). Wprowadza ona również techniczne kryteria kwalifikacji służące określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w adaptację do zmian klimatu, oraz określeniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych (Załącznik II).
Regulowane wnoszenie istotnego wkładu w realizację dwóch celów środowiskowych
Tak więc rozporządzenie to reguluje kwestie związane z wnoszeniem istotnego wkładu w realizację dwóch celów środowiskowych (łagodzenie zmian klimatu oraz adaptacja do zmian klimatu), stanowiących jeden z wymogów prowadzenia działalności gospodarczej kwalifikowanej jako zrównoważona środowiskowo, przy niewyrządzaniu poważnych szkód dla żadnego z celów środowiskowych będących kolejnym wymogiem. A zatem, nawet jeżeli konkretna działalność realizuje jeden z celów środowiskowych, to nie może ona prowadzić do wyrządzenia poważnych szkód pozostałym z nich. Wynika to także z faktu, iż niniejsze rozporządzenie odnosi się wyłącznie do realizacji dwóch z sześciu celów środowiskowych, gdyż pozostałe z nich (tj. zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola oraz ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów) urzeczywistnią się 1 stycznia 2023 r.
Taksonomia – kwestie prawne i finansowe
Taksonomia nie jest pojęciem w wymiarze statycznym. Będzie się ona dalej rozwijała i (być może) będzie zwiększała swój wpływ na kształtowanie się rynku. Co więcej, może się zmienić, tzn. obecnie związana jest z ochroną środowiska, ale niewykluczone, że w przyszłości będzie odpowiadała za kwestie społeczne, ubóstwo energetyczne czy koszty odbioru odpadów w przeliczeniu na mieszkańca. Wskazuje się, że istnieje prawdopodobieństwo, iż przyszłe akty prawne dotyczące Europejskiego Zielonego Ładu będą odsyłały do taksonomii, wprowadzając określone limity, a nawet ustanawiając pierwszeństwo w uzyskaniu pozwoleń dla przedsięwzięć zgodnych z taksonomią. Tak więc zaostrzenie przepisów może przyczynić się do wielu formalistycznych utrudnień dla przedsiębiorców, a nawet samych państw członkowskich Unii Europejskiej.
Co istotne, podkreśla się, że istnieje ryzyko utworzenia odpowiednich instrumentów prawnych utrudniających pomoc publiczną, np. publiczne finansowanie (z funduszy unijnych, krajowych bądź też innych środków publicznych) dla przedsięwzięć niezgodnych z taksonomią. Podobnie może to wyglądać w stosunku do prywatnego, zewnętrznego finansowania inwestycji niespełniających wymogów przewidzianych rozporządzeniem, poprzez wstrzymanie kredytowania takich przedsięwzięć przez instytucje finansowe. Oczywiście, na tym etapie są to jedynie przewidywania, jednakże należy brać je pod uwagę, planując dalsze inwestycje.
Taksonomia i nowy akt delegowany – energia z gazowych paliw kopalnych i energia jądrowa
Jak wspominano wcześniej, taksonomia jest pojęciem dynamicznym, stale rozwijanym i zmienianym, w celu jej dostosowania do otaczającej rzeczywistości. W ostatnim czasie dominującym tematem w dyskusji stała się kwestia uznania niektórych rodzajów działalności gospodarczej w sektorach gazu ziemnego i energii jądrowej za zgodne z taksonomią. Urzeczywistnieniem powyższego jest zakwalifikowanie przez Komisję Europejską gazu ziemnego oraz energii jądrowej jako technologii zrównoważonych środowiskowo, a więc spełniających wymogi unijnej taksonomii. W tej sprawie Komisja Europejska zasadniczo zatwierdziła (2 lutego 2022 r.) i 9 marca 2022 r. przyjęła formalnie we wszystkich wersjach językowych państw członkowskich UE projekt rozporządzenia delegowanego, wraz z trzema załącznikami, zmieniającego rozporządzenie delegowane (UE) 2021/2139 w odniesieniu do działalności gospodarczej w niektórych sektorach energetycznych oraz rozporządzenie delegowane (UE) 2021/2178 w odniesieniu do publicznego ujawniania szczególnych informacji w odniesieniu do tych rodzajów działalności gospodarczej (10 marca 2022 r. wpłynął do Parlamentu Europejskiego).
Sprzeciw naukowców i organizacji pozarządowych
Naukowcy oraz organizacje pozarządowe związane z ochroną środowiska wyrażają swój sprzeciw wobec powyższego rozwiązania, forsowanego przez niektóre europejskie rządy. Zgodnie z ich argumentacją, z naukowego punktu widzenia, pozyskiwanie energii zarówno jądrowej, jak i ze spalania gazu ziemnego wpływa negatywnie na środowisko poprzez wytwarzanie wysoce radioaktywnych odpadów, nadal niezwykle trudnych w ich bezpiecznym zagospodarowaniu, i generowanie znaczących emisji gazów cieplarnianych. Stąd też w mediach pojawiają się liczne apele skierowane do Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej o wyrażenie sprzeciwu względem niniejszego aktu delegowanego dopuszczającego gaz ziemny oraz energię jądrową jako technologie zrównoważone środowiskowo, a więc zgodne z taksonomią.
Taksonomia: czy będzie sprzeciw wobec energetyki jądrowej i gazu ziemnego?
W uzasadnieniu powyższego rozporządzenia wskazuje się, iż: ,,[…] działalność, która nie kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo działalność gospodarcza na podstawie unijnej systematyki dotyczącej zrównoważonego rozwoju, nie jest z definicji szkodliwa.”. Stąd też pozwala to na uzupełnienie dotychczasowych aktów delegowanych, wydanych dla rozporządzenia 2020/852, o gazowe paliwa kopalne oraz energię jądrową. Ponadto w projekcie nowego rozporządzenia delegowanego podkreśla się niskoemisyjność działalności związanej z energią jądrową, a przygotowane w nim odpowiednie techniczne kryteria kwalifikacji dla energii jądrowej „powinny odzwierciedlać najwyższe normy bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej i gospodarowania odpadami promieniotwórczymi”. Aktualnie, tj. na 27 czerwca 2022 r., projekt rozporządzenia delegowanego znajduje się w Komisji Gospodarczej i Monetarnej (ECON) oraz w Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI), do których trafił 23 marca 2022 r., a przewidywany termin wyrażenia ewentualnego sprzeciwu przypada na 9/10 lipca 2022 r. W kwestii tej Parlament Europejski przewiduje posiedzenie plenarne w dniach 4-7 lipca br. w Strasburgu (decyzja odnośnie sprzeciwu ma zapaść 6 lipca 2022 r.).
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Prawną Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. k., SDZLEGAL SCHINDHELM
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
