22 lipca 2022 r. Sejm przyjął rządowy projekt ustawy podwyższający kary za wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Zgodnie z przyjętymi założeniami, jeśli sprawca zostanie skazany za umyślne przestępstwo w tym zakresie, sąd będzie musiał orzec nawiązkę w wysokości od 10 tys. zł do 10 mln zł na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Proponowane zmiany są reakcją ustawodawcy na występującą w ostatnich latach tendencję wzrostu liczby przestępstw przeciwko środowisku i mają na celu przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej – czego dotyczą projektowane zmiany przepisów?
Celem projektowanej regulacji – jak czytamy w uzasadnieniu do proponowanych zmian – jest przesunięcie granic ustawowego zagrożenia za wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Projektodawca dąży do ochrony środowiska naturalnego przed szkodliwymi działaniami, spełniającymi znamiona przestępstw lub wykroczeń przeciwko środowisku. Zdaniem autorów projektu, praktyka stosowania dotychczas obowiązującego prawa pokazuje, iż obecne sankcje są niewystarczające, a reakcja karna powinna odpowiadać stopniowi społecznej szkodliwości czynu, zawinienia oraz rzeczywistym względom prewencji ogólnej i indywidualnej. Dla przykładu, liczba przestępstw wykrytych i stwierdzonych, wskazanych w art. 181 kk (zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach), wzrosła o ponad 50%.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej – środki z kar na rzecz NFOŚiGW
Pierwszą z projektowanych zmian jest modyfikacja art. 47 §2 Kodeksu karnego (kk), polegająca na wprowadzeniu, w przypadku skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko środowisku, obligatoryjnego orzekania przez sąd nawiązki w wysokości od 10 tys. do 10 mln zł na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Środki z kar nie tylko posłużą do usuwania skutków działalności przestępczej, ale także zasilą różne programy proekologiczne, mające na celu m.in. poprawę jakości powietrza lub wody w Polsce.
Podniesienie kary za zniszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym w znacznych rozmiarach
Dodatkowo nowelizacja obejmuje również zmianę art. 182 kk. Przepis ten penalizuje zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach (art. 182 §1 kk). Zmiana wprowadza nowe granice ustawowego zagrożenia – od 6 miesięcy do 8 lat.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej – zmiana sankcji w zakresie postępowania z odpadami
Projekt zawiera również nowe granice ustawowego zagrożenia dla czynów określonych w art. 183. Przepis ten sankcjonuje m.in. niezgodne z prawem składowanie, usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, unieszkodliwianie, transport odpadów lub substancji albo dokonywanie odzysku odpadów lub substancji, które może zagrażać życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza, powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym (art. 183 §1 kk). Obecnie za opisany czyn kk przewiduje karę pozbawienia wolności w granicach od 3 miesięcy do 5 lat. Proponowana zmiana będzie polegała na zwiększeniu dolnej i górnej granicy ustawowego zagrożenia, polegającej na wprowadzeniu kary pozbawienia wolności w przedziale od roku do 10 lat.
Dodatkowo zmianie mają podlegać sankcje za przywożenie z zagranicy lub wywożenie za granicę, bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia albo wbrew jego warunkom, odpadów niebezpiecznych. Obecna kara ze ten czyn wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności (art. 183 §5 kk). Proponowana zmiana zaostrza kary w tym zakresie, zwiększając dolną i górną granicę ustawowego zagrożenia, która będzie wynosić od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.
W art. 183 dodano też §5a, penalizujący porzucanie odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania. Nowa sankcja karna dotyczy najczęściej ujawnianych przypadków nieodpowiedniego gospodarowania odpadami niebezpiecznymi.
Zmiana typów kwalifikacji przestępstwa środowiskowego
Projektowana nowelizacja dotyczy także art. 185 kk, obejmującego typ kwalifikowany przestępstw, wskazanych we wcześniejszych przepisach (tj. art. 182 §1 lub 3, art. 183 §1 lub 3 lub art. 184 §1 lub 2), których następstwem jest:
- zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi (art. 185 §1 kk). Obecnie sprawca takiego czynu podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Nowelizacja zwiększa dolną i górną granicę ustawowego zagrożenia. Sprawca będzie odtąd podlegał karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat;
- ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka (art. 185 §2 kk). Obecnie sprawca takiego czynu podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Nowelizacja zwiększa granice ustawowego zagrożenia – jeśli przepisy wejdą w życie, to sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż od 2 do 12 lat;
- śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób (art. 185 §3 kk). Obecnie sprawca takiego czynu podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat. Nowelizacja zwiększa granice ustawowego zagrożenia. Sprawca będzie odtąd podlegał karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej i ochrona wód
Nowelizacja obejmuje również art. 186 §1 kk. Zaproponowano tutaj zmianę granic ustawowego zagrożenia kary pozbawienia wolności, która ma wynosić odtąd od 3 miesięcy do 5 lat dla osoby, która wbrew obowiązkowi nie utrzymuje w należytym stanie lub nie używa urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem albo przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym.
Kary za wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, itd. obszarów kolejowych, trzcinowisk oraz szuwarów
W ustawie o ochronie przyrody zaproponowano uzupełnienie katalogu kar za wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, obszarów kolejowych, trzcinowisk lub szuwarów o karę ograniczenia wolności. Zgodnie z art. 20 §2 pkt 2 Kodeksu wykroczeń, orzeczenie tej kary będzie dodatkowo skutkowało dla ukaranego obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. W przypadku ukarania za to wykroczenie można będzie także orzec obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego. Ponadto w analizowanym projekcie zmian przewiduje się podwyższenie górnej granicy grzywny do kwoty 30 tys. zł.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej – wykluczenie z zamówień publicznych
Proponowane zmiany dotyczyć mają także Ustawy z dnia 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (t.j. DzU z 2021 r. poz. 541). W myśl projektowanych przepisów przedsiębiorcy, którzy w ramach swojej działalności poważnie i umyślnie naruszają przepisy dotyczące ochrony środowiska, będą wykluczeni z procesu udzielenia zamówienia przez podmioty publiczne.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów, wykluczenie z powodu popełnienia umyślnie przestępstwa przeciwko środowisku jest możliwe, ale nie jest obligatoryjne, również w postępowaniach rozpisanych przez podmioty publiczne. Oznacza to, że każdorazowo konkretny zamawiający samodzielnie dokonuje oceny, czy godzi się na udzielenie zamówienia komuś, kto wcześniej złamał prawo, szkodząc tym samym środowisku.
Przeciwdziałanie przestępczości środowiskowej – prewencja ogólna i indywidualna
Jak wskazano w uzasadnieniu do omawianego projektu ustawy, planowane zmiany mają na celu prewencję ogólną i indywidualną oraz realizację konstytucyjnego obowiązku ochrony środowiska przez władze publiczne. Nowe sankcje karne będą lepiej odpowiadały stopniowi społecznej szkodliwości czynu i zawinienia. Projektodawca zakłada także, że zmiana przepisów spowoduje spadek liczby popełnianych przestępstw i wykroczeń przeciwko środowisku, a co za tym idzie – zmniejszenie liczby spraw prowadzonych przez organy ścigania i sądy.
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z LC Consulting
