Podmioty działające w branży związanej z ochroną środowiska, w szczególności w obszarze odbioru i zagospodarowania odpadów, regularnie mierzą się z kontrolami organów ochrony środowiska. Czynności kontrolne podlegają protokołowaniu – w protokole organ administracji zamieszcza informacje na temat podejmowanych czynności, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Dlatego zarówno organ, jak i kontrolowany podmiot powinny przywiązywać należytą wagę do ustaleń zawartych w protokole.
Artykuł 67 §1 Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) stanowi, że organ administracji publicznej sporządza zwięzły protokół z każdej czynności postępowania, mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie. Odnośnie kontroli dokonywanych przez organy ochrony środowiska, a więc w szczególności Inspekcję Ochrony Środowiska, uszczegółowienie tego przepisu stanowi art. 11 ust. 1 Ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (t.j. DzU z 2021 r. poz. 1070 – u.i.o.ś.). Regulacja ta stanowi, że z czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osobie fizycznej. Protokół podpisują inspektor i kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowana osoba fizyczna, którzy mogą wnieść do protokołu umotywowane zastrzeżenia i uwagi. W razie odmowy podpisania protokołu, inspektor czyni o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może – w terminie siedmiu dni – przedstawić swoje stanowisko na piśmie właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska (IOŚ).
7 dni na wniesienie zastrzeżeń – warto dać sobie czas
Jeżeli więc osoby reprezentujące podmiot kontrolowany mają wątpliwości co do ustaleń poczynionych przez organ w czasie kontroli, mogą – a nawet powinny – dać sobie czas na spokojne przemyślenie i odniesienie się do ustaleń kontroli zawartych w protokole. W toku kontroli, „na gorąco”, trudno może być kontrolowanemu sformułować czy choćby zidentyfikować zastrzeżenia, do których doszło w czasie kontroli.
Jak wypowiedział się w wyroku z 19 czerwca 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Gorzowie Wielkopolskim (sygn. akt II SA/Go 107/18), uprawnienie kontrolowanego do odniesienia się do ustaleń kontroli zawartych w protokole ma na celu wnikliwe ustalenie stanu faktycznego sprawy i organ nie może bez jakiegokolwiek odniesienia się pominąć twierdzeń i stanowisk kontrolowanego zawartych w odpowiedzi na ustalenia protokołu kontroli. Odmienne podejście oznaczałoby, że przyznane kontrolowanemu prawo kwestionowania ustaleń i wyników kontroli ma charakter jedynie iluzoryczny.
Protokół z kontroli – podstawowy dokument postępowania administracyjnego
Bezsprzecznie, protokół z kontroli jest dokumentem o podstawowym znaczeniu dla postępowania administracyjnego.
O tym, jak kluczowe znaczenie dla dalszego toku postępowania ma protokół z kontroli, niech świadczy art. 12 ust. 1 u.i.o.ś., który stanowi, że na podstawie ustaleń kontroli wojewódzki inspektor ochrony środowiska (WIOŚ) może:
1) wydać zarządzenie pokontrolne do kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub osoby fizycznej;
2) wydać na podstawie odrębnych przepisów zalecenia pokontrolne;
3) wydać na podstawie odrębnych przepisów decyzję administracyjną;
4) wszcząć egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnej.
Ustalenia zawarte w protokole kontroli stanowią więc podstawę dla podjęcia przez organ szeregu działań, które wpływają na sferę praw i obowiązków kontrolowanego podmiotu. Dlatego stwierdzenie przez organ w toku kontroli naruszenia wymaga jego dokładnego opisania oraz wskazania sposobu jego usunięcia. Organ powinien tego dokonać poprzez użycie konkretnych, jednoznacznych, zrozumiałych pojęć, które można odnieść do stanu faktycznego konkretnej sprawy. Kontrolowanemu ma to ułatwić nie tylko zidentyfikowanie nakładanych na niego obowiązków, ale również merytoryczne odniesienie się do nich w ramach składanych do protokołu kontroli zastrzeżeń.
Jak wskazał WSA w Krakowie w wyroku z 21 listopada 2017 r. (sygn. akt II SA/Kr 1049/17), „podstawą wydania zarządzenia pokontrolnego (…) mogą być tylko ustalenia kontroli, prawidłowo udokumentowane w protokole kontroli. Bezwzględny wymóg takiego dokumentowania źródłowego dotyczy w sposób oczywisty tych ustaleń faktycznych, które są podstawą do wydania zarządzenia pokontrolnego (…)”.
Nie wszystkie czynności są czynnościami kontrolnymi
Nie wszystkie czynności podejmowane przez organ są traktowane jako czynności kontrolne. Wynika to z charakteru podejmowanych czynności.
Jak stanowi art. 10b ust. 2 u.i.o.ś., Główny Inspektor Ochrony Środowiska, WIOŚ lub upoważnieni inspektorzy IOŚ mogą podjąć czynności polegające na:
1) obserwowaniu i rejestrowaniu przy użyciu środków technicznych, w tym technik satelitarnych i bezzałogowych statków powietrznych, obrazu zdarzeń oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
2) gromadzeniu i zabezpieczaniu dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia;
3) żądaniu pisemnych lub ustnych informacji oraz przesłuchiwaniu osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego przy jednoczesnym pouczeniu ich o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o której mowa w Kodeksie karnym;
4) ustalaniu tożsamości osób oraz żądaniu okazania dokumentów niezbędnych do wymierzenia grzywny w drodze mandatu karnego lub sporządzeniu wniosku o ukaranie;
5) nakładaniu grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia;
6) dokonywaniu oględzin pomieszczeń i innych miejsc;
7) zatrzymywaniu lub przeszukiwaniu pojazdów przewożących towary oraz kontroli dokumentów związanych z przewozem towaru, jeżeli zachodzi podejrzenie przewożenia odpadów;
8) udzielaniu pouczeń, zwracaniu uwagi, ostrzeganiu lub stosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego.
Powyższe czynności mogą być wykonywane po okazaniu legitymacji służbowej. Podejmuje się je w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przeciwko środowisku.
Jak zauważa się w doktrynie w odniesieniu do wyżej wskazanych czynności, to „czynności te podobne są do tych, do których inspektorzy IOŚ uprawnieni są przy wykonywaniu kontroli przestrzegania wymagań ochrony środowiska. Należy jednak podkreślić, że nie są to czynności kontrolne. Czynności te mają niejako quasi-procesowy charakter. Nie mogą mieć charakteru czysto procesowego z uwagi na to, że organy IOŚ nie mają kompetencji do prowadzenia postępowania przygotowawczego w rozumieniu Kodeksu postępowania karnego”1. Z powyższego wynika więc, że skoro czynności określone w art. 10b ust. 2 u.i.o.ś. nie są czynnościami kontrolnymi, to nie znajdzie do nich zastosowania art. 11 u.i.o.ś. Nie zmienia to jednak faktu, że organ ich dokonujący powinien sporządzić protokół z ich przeprowadzenia lub utrwalić je w inny sposób, aby mogły stanowić dowód w sprawie o wykroczenie lub przestępstwo przeciwko środowisku.
Źródło:
- D. Danecka [w:] W. Radecki, D. Danecka, Inspekcja Ochrony Środowiska. Komentarz, Warszawa 2020, art. 10(b).
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią ORSO