Każdy, kto choć raz poszukiwał rozwiązania jakiegoś problemu prawnego z zakresu ochrony środowiska, nieraz spotkał się ze stwierdzeniem o istnieniu jakiegoś poglądu czy stanowiska „na tle aktualnego orzecznictwa”. Ale czy zdajemy sobie sprawę, czym owo „orzecznictwo” właściwie jest i jaką może mieć dla nas wartość?
System prawa administracyjnego
Prawo ochrony środowiska należy do szeroko rozumianego systemu prawa administracyjnego, co oznacza, że procedura uzyskiwania zezwoleń lub pozwoleń na korzystanie ze środowiska czy też karania sprawców naruszeń karą administracyjną prowadzona jest w oparciu o obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. To z niego wynikają zasady postępowania przed organami administracji, takie jak chociażby zasada dwuinstancyjności postępowania, obowiązek zapewnienia czynnego udziału stron w postępowaniu czy zasady prowadzenia postępowania dowodowego.
Dla procedury administracyjnej charakterystyczne jest to, że większość podejmowanych przez organy czynności czy decyzji podlega kontroli sądowej. Jeśli więc decyzja podjęta przez organ drugiej instancji nie jest dla nas zadowalająca i widzimy, że na etapie jej podejmowania doszło do naruszenia przepisów, możemy wnieść skargę i takie rozstrzygnięcie poddać weryfikacji sądu administracyjnego.
Orzeczenia sądowo-administracyjne ważne dla praktyków z zakresu ochrony środowiska
W pierwszej instancji kontrolę taką przeprowadzi wojewódzki sąd administracyjny (WSA), w drugiej zaś – Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), choć bez wątpienia jest to proces dość złożony.
W wyniku rozpoznania spraw sądy wydają orzeczenia, których treść jest ogólnie dostępna za pośrednictwem Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych. Orzeczenia te mogą przybrać formę wyroku lub postanowienia, zaś w ich treści sądy nie tylko rozstrzygają daną sprawę czy problem, ale przede wszystkim pochylają się nad określonymi zagadnieniami prawnymi, dogłębnie je analizując, prezentując i wyjaśniając. I to ta ostatnia część, znajdująca swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniach tych orzeczeń, może być i jest prawdziwą skarbnicą wiedzy.
Oczywiście, w Polsce nie obowiązuje prawo precedensu, więc wyrok zapadły na kanwie danej sprawy nie jest wiążący w innych sprawach, niemniej prezentowana przez sądy argumentacja bardzo często nadaje kierunek wykładni obowiązujących przepisów prawa.
Z punktu widzenia praktyków ochrony środowiska, szczególne znaczenie będą miały orzeczenia NSA, bowiem nadają one kierunek orzeczniczy zarówno organów administracji, jak i sądów pierwszej instancji. Ale nie wszystkie sprawy trafiają przecież do NSA i nie zawsze ma on okazję pochylić się nad daną problematyką, a my – zapoznać się z jego stanowiskiem. Często sprawa kończy się na etapie WSA i to orzeczenia tego sądu nadają praktyczny wydźwięk jakiejś regulacji.
Warto więc wiedzieć, że organy administracji zwykle podążają ścieżką wytyczoną przez sądy administracyjne, choć, oczywiście, od każdej reguły są wyjątki.
Uchwały NSA i ich znaczenie dla spraw z zakresu ochrony środowiska
Szczególnym rodzajem orzeczeń sądowych są uchwały NSA, które można podzielić na uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych, oraz na uchwały rozstrzygające zagadnienie prawne w konkretnej sprawie.
Generalizując, można powiedzieć, że cechą charakterystyczną tych uchwał jest ich wiążący charakter, co w praktyce oznacza, że inne sądy, a często również organy administracji, będą podążały szlakiem wytyczonym właśnie taką uchwałą. Procedura zmierzająca do podjęcia takiej uchwały jest wielowymiarowa i niełatwo przedstawić argumenty przemawiające za jej podjęciem. Jako dowód niech świadczy fakt, że na gruncie przepisów środowiskowych takich uchwał zapadło zaledwie kilka, przy tak ogromnej liczbie problemów prawnych, z jakimi przyszło się w rzeczywistości ich stosowania zmierzyć.
Tak więc jeśli w swojej praktyce napotykamy problem w stosowaniu jakiejś regulacji, warto jego rozwiązania poszukać w orzecznictwie sądowym. I choć przebrnięcie przez skomplikowany prawniczy język stanowi spore wyzwanie – naprawdę warto.
Niniejszy tekst został przygotowany w oparciu o artykuł pochodzący z materiałów udostępnianych za pośrednictwem Biuletynu Ochrony Środowiska.
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł został opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Ochrony Środowiska
