Z małymi wyjątkami, 23 listopada 2019 r. weszła w życie kolejna nowelizacja Prawa wodnego (Ustawa z dnia 11 września o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw; DzU z 2019 r., poz. 2170). Nowela ta dokonuje transpozycji Dyrektywy Komisji 2017/845/UE z dnia 17 maja 2017 r. zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE w odniesieniu do przykładowych wykazów elementów branych pod uwagę przy opracowaniu strategii morskich.
Co jeszcze zmienia nowela Prawa wodnego?
Przedmiotem noweli objęte zostały również:
- regulacje dotyczące celów środowiskowych, monitoringu wód, sprawozdawczości z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK),
- zagadnienia związane z wykonywaniem praw właścicielskich Skarbu Państwa i wykonywaniem urządzeń wodnych oraz kompetencjami poszczególnych jednostek organizacyjnych Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGW WP),
- zasady finansowania służb państwowych,
- zasady wykonywania prawa pierwokupu,
- regulacje w zakresie korzystania z wód, wydawania pozwoleń wodnoprawnych i innych decyzji administracyjnych,
- przepisy dotyczące opłat za usługi wodne,
- kwestie dotyczące wykonywania kontroli gospodarowania wodami, ze zmianą przepisów karnych włącznie.
Pamiętamy, iż na gruncie art. 35 ust. 3 Prawa wodnego, usługi wodne obejmują m.in. pobór wód podziemnych lub wód powierzchniowych, odbiór i oczyszczanie ścieków, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, obejmujące także wprowadzanie ścieków do urządzeń wodnych, odprowadzanie do wód lub do urządzeń wodnych – wód opadowych lub roztopowych, ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej, służące do odprowadzania opadów atmosferycznych, albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast, bądź odprowadzanie do wód lub do ziemi wód pobranych i niewykorzystanych.
Z punktu widzenia podmiotów korzystających w prowadzonej działalności z usług wodnych, istotne mogą okazać się zmiany dotyczące zasad ponoszenia opłat za usługi wodne. Poważne modyfikacje wprowadzono zwłaszcza w zakresie naliczania opłat stałych za usługi polegające na poborze wód podziemnych lub powierzchniowych. Bez zmian pozostały regulacje wprowadzające konstrukcję samej opłaty za usługi wodne, która w dalszym ciągu składa się z opłaty stałej i opłaty zmiennej.
Zakres działalności, na potrzeby których pobierana jest woda podziemna lub powierzchniowa i których dotknąć mogą omawiane zmiany, został wskazany przede wszystkim w art. 274 pkt 2 Prawa wodnego. Woda powierzchniowa lub podziemna pobierana jest, w ramach posiadanych przez podmiot pozwoleń wodnoprawnych lub zintegrowanych, do celów m.in.:
- wydobywania węgla kamiennego i brunatnego;
- produkcji napojów, odzieży;
- produkcji podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych;
- produkcji komputerów;
- produkcji mebli;
- poboru, uzdatniania i dostarczania wody;
- działalności związanej ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz odzyskiem surowców;
- opieki zdrowotnej i pomocy społecznej;
- realizacji zadań własnych gminy w zakresie zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi.
Walor ostateczności decyzji jako przesłanka uiszczania opłaty stałej
Jedną z przyjętych zmian Prawa wodnego jest wprowadzenie zasady, zgodnie z którą opłaty stałe za usługi wodne ponosić trzeba za okres od dnia, w którym pozwolenie wodnoprawne albo pozwolenie zintegrowane stało się ostateczne, do dnia jego wygaśnięcia, cofnięcia lub utraty mocy, bez względu na przyczynę (art. 271 ust. 5a Prawa wodnego). Przyjęcie takiego rozwiązania jeszcze na etapie projektu noweli tłumaczono, wskazując, że: „opłata stała za usługi wodne jest więc pobierana nie od rzeczywistego korzystania z usług wodnych, ale za potencjalną możliwość takiego korzystania. Niejednokrotnie dokonanie rezerwacji zasobów na rzecz jednego podmiotu uniemożliwi udzielenie pozwolenia na rzecz innego podmiotu. Opłata stała jest rekompensatą za tę rezerwację i nie ma znaczenia czy podmiot faktycznie korzysta czy nie korzysta z usługi wodnej./…/.”
Rozwiązanie to odstaje od, wydawało się, ugruntowanej w tym zakresie linii orzeczniczej sądów administracyjnych, które zgodnie wskazywały, iż nie sam fakt posiadania pozwolenia wodnoprawnego stanowi podstawę nałożenia opłaty stałej, ale faktyczne korzystanie z uprawnień określonych w posiadanym pozwoleniu. Prezentowane poglądy judykatury sprowadzały się do wniosków, że nie można przyjmować, iż opłaty za usługi wodne, nawet w formie opłaty stałej, naliczanej według maksymalnej ilości określonej w pozwoleniu wodnoprawnym, mają obciążać podmiot korzystający z wód już od momentu wydania pozwolenia wodnoprawnego (np. wyrok WSA w Gdańsku z 1 sierpnia 2018 r., sygn. akt II SA/Gd 297/18; wyrok WSA w Gdańsku z 25 lipca 2018 r., sygn. akt II SA/Gd 295/18, wyrok WSA w Olsztynie z 21 sierpnia 2018 r., sygn. akt II SA/Ol 401/18, wyrok WSA w Szczecinie z 12 lipca 2017 r., II SA/Sz 482/18). Jednoznacznie brzmiący przepis sprawi, że orzeczenia te stracą na aktualności.
Wyjątek od powyższego dotyczy realizacji przedsięwzięć w zakresie obiektów liniowych. Zgodnie z Ustawą z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U z 2019 r., poz. 1186), „obiektem liniowym” jest obiekt budowlany, którego charakterystycznym parametrem jest długość, w szczególności droga wraz ze zjazdami, linia kolejowa, wodociąg, kanał, gazociąg, ciepłociąg, rurociąg, linia i trakcja elektroenergetyczna, linia kablowa nadziemna i, umieszczona bezpośrednio w ziemi, podziemna, wał przeciwpowodziowy oraz kanalizacja kablowa, przy czym kable w niej zainstalowane nie stanowią obiektu budowlanego lub jego części ani urządzenia budowlanego. Tylko w takich przypadkach opłatę stałą należy ponosić dopiero za okres od dnia przystąpienia do użytkowania urządzenia wodnego służącego do realizacji usług wodnych.
Zmiana wskaźnika wyliczania wysokości opłaty stałej
Z punktu widzenia poszczególnych branż, istotną zmianą może się okazać wprowadzenie do ustawy nowego art. 552a. Przepis ten stanowi regulację przejściową odnoszącą się do podmiotów, które w dacie wejścia w życie Prawa wodnego w styczniu 2018 r. legitymowały się ważnymi pozwoleniami wodnoprawnymi lub zintegrowanymi, a które to decyzje nie określały zakresu korzystania z wody w oparciu o wskaźnik m3/s.
Obowiązujące od stycznia 2018 r. przepisy Prawa wodnego stanowią, że wysokość opłaty stałej za pobór wód podziemnych ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i maksymalnej ilości wody podziemnej, wyrażonej w m3/s, która może być pobrana na podstawie pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego, z uwzględnieniem stosunku ilości wody podziemnej, która może być pobrana na podstawie tych pozwoleń, do dostępnych zasobów wód podziemnych.
Z kolei wysokość opłaty stałej za pobór wód powierzchniowych ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i maksymalnej ilości wody powierzchniowej wyrażonej w m3/s, która może być pobrana na podstawie pozwolenia wodnoprawnego albo pozwolenia zintegrowanego, z uwzględnieniem stosunku ilości wody powierzchniowej, która może być pobrana na podstawie tych pozwoleń, do średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ).
Zgodnie z nowym art. 552a Prawa wodnego, „W przypadku gdy pozwolenie wodnoprawne albo pozwolenie zintegrowane nie określa zakresu korzystania z wód w m3 na sekundę, ustalenia wysokości opłaty stałej za usługi wodne, o których mowa w ust. 2-5, dokonuje się z uwzględnieniem wyrażonych w m3 na godzinę maksymalnych ilości możliwych do pobrania wód, możliwych do odprowadzania wód do wód lub możliwych do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, określonych w pozwoleniach wodnoprawnych albo pozwoleniach zintegrowanych i przeliczonych w m3 na sekundę.”.
Nowela Prawa wodnego nie uwzględniła szeregu uwag
W uzasadnieniu do tej regulacji wskazywano m.in., że „Ustawa – prawo wodne nie rozwiązała sytuacji, w których pozwolenia wodnoprawne wydane na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne nie określały maksymalnej ilości pobieranej wody oraz wprowadzanych ścieków w m3 na sekundę (ustawa nie zawierała takiego wymogu), podczas gdy składową wzoru służącego wyliczeniu opłaty stałej za pobór wód, odprowadzanie wód do wód oraz wprowadzanie ścieków jest maksymalna ilość wody lub ścieków wyrażonej w m3 na sekundę /…/ zasadne jest usunięcie dotychczasowych wątpliwości interpretacyjnych i dodanie do ustawy – Prawo wodne przepisu, jednoznacznie wskazującego wartość, którą należy przyjąć do ustalenia opłaty stałej w przypadku wydanych na podstawie przepisów dotychczasowych pozwoleń wodnoprawnych albo pozwoleń zintegrowanych, które nie określały maksymalnej ilości poboru wód, maksymalnej ilości odprowadzanych wód, a także maksymalnej ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, wyrażonej w m3/s”.
Mimo że powyższe rozwiązania, w toku prac legislacyjnych, były szeroko krytykowane przez przedstawicieli różnych branż, w tym jako cechujące się nadmiernym fiskalizmem, a także pomimo wypracowanych na przestrzeni jednego roku obowiązywania Prawa wodnego stanowisk sądów administracyjnych (zdaniem których, przy wyliczaniu wysokości opłaty stałej zastosowanie znajdować powinien wskaźnik roczny, a nie godzinowy) szeregu uwag nie uwzględniono.
Opłata stała to rekompensata za rezerwację zasobów wodnych
W ocenie ustawodawcy, charakter opłaty stałej„wyklucza możliwość przyjęcia do obliczenia opłaty stałej maksymalnej ilości możliwej do pobrania wody na rok /…/, która wynika z pozwolenia wodnoprawnego. Opłata stała stanowi rekompensatę za rezerwację zasobów wód w ilości, która umożliwi korzystanie z nich w dowolnym momencie w maksymalnym rozmiarze, a nie za dopuszczalną (maksymalną) ilość możliwej do pobrania wody na rok”.
Ze względu na powyższe, nie będzie zaskoczeniem, kiedy wysokość opłaty za usługę wodną polegającą na poborze wody (podziemnej lub powierzchniowej), wyliczona z wykorzystaniem wskaźnika powodującego, że będzie ona najwyższa z możliwych, wpłynie na wzrost kosztów prowadzonej działalności. Zdaje się, że wyłącznie kwestią czasu jest przerzucenie wzrostu także tych kosztów na wysokość cen za oferowane usługi czy produkty na rynku.
Wskazane powyżej sposoby wyliczania opłaty stałej, z uwzględnieniem wskaźnika przeliczeniowego, wyrażonego w m3 na godzinę, ustawodawca nakazuje stosować po raz pierwszy do opłat stałych za usługi wodne, ponoszonych za rok 2020 (art. 9 noweli). Czyli za I kwartał 2020 r. opłata stała za pobór wody wyliczona zostanie z uwzględnieniem ww. czynnika.
Zmiany w rozporządzeniu w sprawie jednostkowych stawek za usługi wodne
Pokłosiem ostatnich, nie tylko powyżej wspomnianych, zmian Prawa wodnego jest przyjęcie przez Radę Ministrów projektu rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie jednostkowych stawek opłat za usługi wodne.
Proponowane zmiany tego aktu wykonawczego dotyczą odstąpienia w noweli od obowiązku wykorzystywania przyrządów pomiarowych podlegających kontroli metrologicznej w rozumieniu ustawy Prawo o miarach. Nowelizacja nie znosi obowiązku stosowania przyrządów pomiarowych odpowiednio umożliwiających pomiar ilości pobranych wód oraz pomiar ilości i temperatury wprowadzonych ścieków, jeżeli wprowadza do wód lub do ziemi ścieki w ilości średniej dobowej powyżej 0,01 m3/s. Zmianie ulega jednak termin, od którego przyrządy pomiarowe muszą być stosowane, a mianowicie został on przesunięty na 1 stycznia 2027 r. Przed zmianą regulacje wprowadzające ww. obowiązki miały wejść w życie 1 stycznia 2021 r.
Wprowadzone w projekcie rozporządzenia zmiany wynikają także z przesunięcia o dwa lata terminu na opracowanie przez PGW WP metodyki wyznaczania SNQ, na potrzeby ustalania wysokości opłat za usługi wodne, wyznaczając czas do 31 grudnia 2021 r. Na gruncie poprzedniej wersji ustawy termin był ustalony do 31 grudnia 2019 r. W konsekwencji do końca 2021 r. przesunięciu uległ także okres stosowania górnych jednostkowych stawek opłat za pobór wód w formie opłaty stałej, wyznaczonych obecnie na poziomie: za pobór wód podziemnych – 500 zł na dobę za 1 m3/s za określony w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalny pobór wody; za pobór wód powierzchniowych – 250 zł na dobę za 1 m3/s za określony w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalny pobór wody.
W zgodzie z powyższym, dopiero od 1 stycznia 2022 r. mają znaleźć zastosowanie górne jednostkowe stawki opłat za usługi wodne, o których stanowi art. 274 pkt 1 Prawa wodnego.
Rozporządzenie ma wejść w życie 31 grudnia br.
Artykuł powstał w ramach współpracy z Kancelarią Prawną Dr Krystian Ziemski & Partners