Choć Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska działała od 1980 roku, to jednak za początek jej działania uznaje się 1 stycznia 1992 r. Wówczas to, na mocy ustawy z 1991 r., Inspekcja Ochrony Środowiska zaczęła działać w obecnym kształcie. . Od tego czasu pojawiały się różne koncepcje jej funkcjonowania. Kluczowa jest jednak ostatnia dekada, w czasie której zmieniono strukturę Inspekcji, dodano jej wiele nowych zadań, a samą Inspekcję wyposażono w silny aparat szerokich możliwości oddziaływania administracyjno-karnego. Patrząc na stan obecny, można postawić pytanie retoryczne: Quo vadis Inspekcjo?
Struktura Inspekcji Ochrony Środowiska
W ostatnim dziesięcioleciu zmieniono znacząco strukturę organizacyjną zarówno Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, jaki i wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. W tym pierwszym powołano kilka nowych departamentów, które mają zajmować się określonymi zagadnieniami. Są to m.in.: Departament Zwalczania Przestępczości Środowiskowej, Departament Kontroli Odpadów czy Departament Transgranicznego Przemieszczania Odpadów. Należy zauważyć, że w 2019 r. ze struktur wojewódzkich wyłączono laboratoria i stworzono przy Głównym Inspektoracie Centralne Laboratorium Badawcze. Podobnie uczyniono z poszczególnymi wydziałami monitoringu środowiska, włączając je w struktury organu centralnego.
W strukturach wojewódzkich stworzono możliwość powstania wydziałów zwalczania przestępczości środowiskowej czy wydziałów prawnych, pozostawiając możliwość ich kształtowania kompetencyjnego i organizacyjnego wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska.
Zadania Inspekcji Ochrony Środowiska
Główne zadania Inspekcji Ochrony Środowiska można zgrupować w czterech filarach. Pierwszy z nich to kontrola podmiotów korzystających ze środowiska. Drugim jest przeciwdziałanie poważnym awariom w środowisku, trzecim – prowadzenie Państwowego Monitoringu Środowiska, a ostatnim filarem jest zwalczanie przestępczości środowiskowej. Wszystkie z obszarów są realizowane przez Głównego Inspektora. Natomiast wojewódzcy inspektorzy nie realizują zadań związanych z Państwowym Monitoringiem Środowiska.
Jeśli chodzi o kontrole, to są one zgrupowane w główne obszary, takie jak: powietrze, odpady, gospodarka wodno-ściekowa, hałas i pola elektromagnetyczne (PEM). Jest też szereg innych zadań, w tym uprawnienia do kontroli – w określonym zakresie – kolekcji genetycznych, genetycznie modyfikowanych organizmów, spraw związanych z lasami, czy też w zakresie przeciwdziałania marnowaniu żywności.
W zakresie Państwowego Monitoringu Środowiska, który obejmuje m.in. badanie wód, powietrza, PEM, hałasu na główny nurt medialny wyszły sprawy powietrza, a także – przez sprawę zanieczyszczenia Odry – wód.
Sprawy przeciwdziałania poważnym awariom są jednym z głównych zakresów działań, które mają na celu czynności przede wszystkim prewencyjne poprzez coroczne kontrole.
Natomiast zwalczanie przestępczości środowiskowej, oprócz uprawnień kontrolnych, miało wzmocnić specjalne uprawnienie ustawowe pozwalające na działania w przypadku podejrzenia niektórych przestępstw oraz szeregu wykroczeń przeciwko środowisku.
Karanie
W ostatnim dziesięcioleciu znacząco rozbudowane zostały uprawnienia do nakładania administracyjnych kar. – Zagadnienia z tym związane reguluje już kilkanaście ustaw, a w każdej z nich jest po kilka tytułów do nakładania kar pieniężnych, mogących sięgać nawet miliona złotych. Istotne jest to, że wpływy z kar są przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, po ich wpłaceniu lub wyegzekwowaniu, dystrybuowane – w zależności od rodzaju kary – do budżetu Państwa, do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, do budżetów gmin bądź na konto Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Jeśli chodzi o wykroczenia i przestępstwa przeciw środowisku, to – w szczególności w przypadku tych drugich – wojewódzcy inspektorzy kierują coraz więcej zawiadomień do prokuratur o możliwości popełnienia przestępstw. Dla przykładu w Gdańsku w 2023 r. skierowano ich 30. Dotyczyły one zanieczyszczenia wód, przestępstw odpadowych a także – coraz częściej – przestępstw na dokumentach związanych z ochroną środowiska.
Co dalej Inspekcjo Ochrony Środowiska?
Obecny moment winien być przeglądem wprowadzonych struktur, zadań a także systemu aparatu konsekwencji karno-administracyjnych. W mojej ocenie należy dokonać rozważenia zmian struktury, która nie przyniosła oczekiwanego usprawnienia po 1 stycznia 2019 r. W zakresie zadań kompetencyjnych należałoby dokonać kolejnych zmian uszczelniających przepisy, w szczególności odnoszące się do zwalczania przestępczości środowiskowej. Zasadnym wydaje się również podjęcie prac mających na celu opracowanie kodeksu odpadowego. Ponadto w zakresie deliktów administracyjnych należałoby rozważyć, czy nie byłoby zasadnym stworzenie osobnej regulacji ustawowej dotyczącej opłat i kar środowiskowych. Myślę, że koniecznością staje się także to aby Inspekcja Ochrony Środowiska stała się formacją mundurową.
