Inspekcja Ochrony Środowiska jest powołana do kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania i oceny jego stanu. Zadania kontrolne są określone w szeregu ustaw. Dla przykładu można wymienić Prawo ochrony środowiska, ustawę o odpadach, Prawo wodne, a także ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, ustawę o bateriach i akumulatorach czy ustawę o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. Gdy w trakcie kontroli zostanie stwierdzone rażące naruszenie stanu środowiska, Inspekcja kieruje wnioski o możliwości popełnienia przestępstw do organów ścigania. W tym roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku (WIOŚ) skierował 13 takich wniosków.
Przestępstwa środowiskowe. Kontrole planowe i pozaplanowe
Należy zauważyć, że wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska prowadzą kontrole planowe i pozaplanowe. Pierwsze uwzględniają potrzebę zapewnienia systematycznej oceny zagrożeń życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności wynikających z działalności podmiotów korzystających ze środowiska, i ustala się je w planach kontroli. Natomiast do pozaplanowych zalicza się kontrole:
- przeprowadzane na wniosek organów administracji publicznej lub podmiotów, o ile przepisy szczególne przewidują możliwość występowania z takim wnioskiem;
- interwencyjne, przez które rozumie się kontrole przeprowadzane w związku z rozpatrywaniem skarg i interwencji dotyczących zanieczyszczenia środowiska lub podejrzenia wystąpienia takiego zanieczyszczenia, wystąpienia poważnych awarii lub w celu przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia.
Uprawnienia w trakcie kontroli
Przy wykonywaniu kontroli przestrzegania wymagań ochrony środowiska inspektor posiada szereg uprawnień, do których można zaliczyć prawo wstępu przez całą dobę (wraz z niezbędnym sprzętem) zarówno na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, jak i na teren niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz do środków transportu.
Ponadto inspektor może przeprowadzać niezbędne pomiary lub badania, w tym pobierać próbki lub wykonywać inne czynności kontrolne, w tym z użyciem bezzałogowych statków powietrznych, w celu ustalenia na terenie kontrolowanej nieruchomości, w obiekcie lub w środku transportu stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także warunków wykonywania działalności wpływającej na środowisko indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych. Kontroler ma również prawo żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego przy jednoczesnym pouczeniu ich o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o której mowa w Kodeksie karnym. Na żądanie inspektora konieczne jest również okazanie dokumentów, w tym finansowych, i udostępnienie wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.
Po zakończeniu każdej kontroli stwierdzającej nieprawidłowości, prowadzone jest postępowanie pokontrolne, w ramach którego – w zależności od stanu faktyczno-prawnego – są podejmowane przewidziane prawem kroki. Może to być wstrzymanie działalności, wymierzenie administracyjnej kary pieniężnej, wydanie zarządzeń pokontrolnych czy skierowanie wniosku do organów ścigania w związku z możliwością popełnienia przestępstwa.
Przestępstwa środowiskowe i wnioski do prokuratury
Od początku 2020 r. WIOŚ w Gdańsku skierował do prokuratury 13 wniosków w związku z podejrzeniem możliwości popełnienia przestępstw. Najwięcej, bo sześć z nich, złożono na podstawie art. 182 §1 Kodeksu karnego, w którym wskazano m.in., że „Kto zanieczyszcza wodę w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Sprawy prowadzone przez WIOŚ w Gdańsku w tym zakresie dotyczyły m.in. zanieczyszczenia rzeki, które spowodowało obniżenie jakości wody oraz miało wpływ na świat roślinny.
Trzy wnioski dotyczyły przestępstwa „odpadowego”, które zostało określone w art. 183 Kodeksu karnego: „Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Przykładem tych spraw może być zbieranie odpadów niebezpiecznych w miejscu do tego nieprzeznaczonym.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku w Gdańsku złożył także wnioski do prokuratury dotyczące utrudniania kontroli i składania fałszywych zeznań w trakcie czynności kontrolnych prowadzonych przez inspektorów.
Przestępstwa środowiskowe – widoczne efekty wzmocnienia Inspekcji
Po wzmocnieniu kompetencyjnym i kadrowym Inspekcji Ochrony Środowiska widać efekty walki z wynaturzeniami w zakresie ochrony środowiska. W inspektoratach powstały specjalne grupy inspektorskie zajmujące się walką z „szarą strefą”, m.in. w zakresie odpadów. Nie tylko dokonują one tradycyjnych kontroli interwencyjnych, ale także – wspólnie z innymi służbami – kontrolują środki transportu.
fot. WIOŚ w Gdańsku. Zdjęcie z działań operacyjnych WIOŚ w Gdańsku.
