Na gruncie przepisów ochrony środowiska przeanalizowaliśmy już całą gamę obowiązków przedsiębiorcy związanych z wpływem jego działalności na środowisko – począwszy od wytwarzania odpadów, poprzez odprowadzanie ścieków, aż po emisje do powietrza. Pozostał jeszcze jeden obszar godny rozważań, który często mniejszym przedsiębiorcom umyka uwadze. Chodzi mianowicie o opakowania, które firma wprowadza na rynek wraz ze swoimi produktami.
Tematyka ta często pozostaje poza odpowiednimi regulacjami, ponieważ nie jest kojarzona z jakimkolwiek wpływem na środowisko. Warto jednak przyjrzeć się tematowi z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, dotyczy on naprawdę szerokiej grupy przedsiębiorców – od małych piekarni, przez przetwórnie mięsne, po markety. Po wtóre zaś – kary za nieprzestrzeganie przepisów w tym zakresie sięgają nawet 500 tys. zł!
Aktualnie obowiązki przedsiębiorców w zakresie gospodarowania opakowaniami w firmie zostały ujęte w Ustawie z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (DzU z 2013 r. poz. 888).
Po pierwsze – zawiadomienie marszałka
Chcąc prowadzić działalność gospodarczą zgodnie z przepisami ww. ustawy, każdy przedsiębiorca, który „rozpoczyna działalność polegającą na wytwarzaniu, imporcie lub wewnątrzwspólnotowym nabyciu produktów w opakowaniach, składa zawiadomienie o tym fakcie do marszałka województwa w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności”. Ustawodawca określił, że za dzień rozpoczęcia działalności uważa się moment pierwszego wprowadzenia na terytorium kraju lub powstania pierwszego długu celnego dla produktu. Tak więc zapakowana wędlina, opuszczająca zakład wędliniarski, stanowi produkt w opakowaniu, wprowadzony na rynek. Brak stosownego zawiadomienia może skutkować mandatem w wysokości do 500 zł.
Po drugie – ewidencja
Po złożeniu zawiadomienia, firma wprowadzająca produkty w opakowaniach jest obowiązana prowadzić ewidencję w formie pisemnej lub w systemie teleinformatycznym. Ewidencja taka musi obejmować informacje o masie opakowań, w których przedsiębiorca wprowadził do obrotu produkty w danym roku kalendarzowym. Należy ją przechowywać w firmie przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego informacje dotyczą. Ustawodawca nie przewidział konkretnych wzorów formularzy, które miałyby służyć do prowadzenia takowej ewidencji, można więc prowadzić ją w sposób dowolny. Niestety, brak takiej ewidencji skutkuje nałożeniem przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska kary pieniężnej w wysokości od 5 tys. zł do nawet 500 tys. zł.
Po trzecie – obowiązkowy odzysk opakowań i sprawozdania
Kolejnym obowiązkiem przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach jest konieczność zapewnienia odzysku (w tym recyklingu) odpadów opakowaniowych takiego samego rodzaju jak odpady opakowaniowe powstałe z opakowań, w których przedsiębiorca wprowadził produkty na rynek krajowy. Poziomy odzysku I recyklingu dla poszczególnych rodzajów odpadów zostały wskazane w ustawie. Jeżeli więc np. zakład wędliniarski wprowadził na rynek wędliny pakowane w torebki foliowe, to jest on zobowiązany do osiągnięcia wymaganych przepisami prawa poziomów odzysku i recyklingu dla tworzyw sztucznych, wskazanych w ustawie.
Ponadto, każdy przedsiębiorca, po zakończeniu roku kalendarzowego, musi rozliczyć się z obowiązku osiągnięcia ww. poziomów odzysku i recyklingu poprzez złożenie odpowiedniego sprawozdania do urzędu marszałkowskiego – tzw. OŚ-OP1. Jeśli firma nie zdoła w sprawozdaniu udowodnić osiągnięcia wymaganych poziomów, zobowiązana jest ponieść tzw. opłatę produktową. Jej wysokość zależy od różnicy między masą opakowań wprowadzonych z produktami na rynek a masą odpadów opakowaniowych danego rodzaju, których nie udało się poddać odzyskowi czy recyklingowi. Opłata ulegnie proporcjonalnie zmniejszeniu, jeżeli przedsiębiorca zbierał w ciągu roku zużyte u siebie w firmie opakowania w sposób selektywny, a następnie przekazał je mającej odpowiednie uprawnienia firmie recyklingowej. Działania takie muszą być poparte dokumentami potwierdzającymi odzysk i recykling (tzw. DPO lub DPR). Wówczas podmiot może ilość wykonanego recyklingu i odzysku odliczyć od obowiązującego poziomu odzysku i recyklingu określonego przez ustawę, pomniejszając tym samym opłatę produktową.
W przypadku, gdy przedsiębiorca eksportuje produkty w opakowaniach, ma z kolei obowiązek złożenia do urzędu marszałkowskiego odpowiedniego sprawozdania o masie opakowań, w których wywiózł produkty za granicę w danym roku kalendarzowym (tzw. OPAK-3).
Samodzielne zapewnienie odzysku i recyklingu jest dla przedsiębiorcy często działaniem nazbyt skomplikowanym. Ustawodawca przewidział więc pewne ułatwienie, polegające na możliwości zawarcia w tej materii umowy z organizacją odzysku odpadów opakowaniowych, która przejmie obowiązki przedsiębiorcy, nałożone ustawą o gospodarce opakowaniami. W sytuacji nawiązania takiej współpracy, na organizację przechodzi również obowiązek sprawozdawczy. Wówczas obowiązki podmiotu wprowadzającego produkty w opakowaniach zostają zredukowane wyłącznie do przekazywania organizacji odzysku informacji o masie opakowań wprowadzonych na rynek krajowy czy też wywiezionych za granicę.
Ułatwienia dla małych?
Ustawodawca przewidział jeszcze jedno ułatwienie dla mniejszych przedsiębiorców. Podmioty, które wprowadzają do obrotu mniej niż 1 tonę opakowań w ciągu roku, są zwolnione z obowiązku zapewnienia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu. Ale uwaga! Niestety nie są one zwolnione z obowiązku składania sprawozdania OŚ-OP1! Takie działania stanowią jednak pomoc de minimis i wymagają dodatkowo złożenia marszałkowi województwa (do 15 marca każdego roku) informacji, oświadczania lub zaświadczenia.
Po czwarte – publiczne kampanie edukacyjne
Kolejnym obowiązkiem, który muszą wykonywać przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach na rynek, jest konieczność przeprowadzania tzw. publicznych kampanii edukacyjnych. W tym przypadku nie ma już żadnych zwolnień – obowiązek ten muszą wykonywać firmy zarówno większe, jak i te, które wprowadzają do obrotu produkty w opakowaniach o łącznej masie opakowań nieprzekraczającej 1 tony. Ustawa opakowaniowa wskazuje, że publiczne kampanie edukacyjne to „każde działanie mające na celu podnoszenie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa, obejmujące informowanie o prawidłowym postępowaniu z odpadami opakowaniowymi, możliwym wpływie odpadów opakowaniowych na środowisko i zdrowie ludzi, dostępnych systemach zwrotu, zbierania i odzysku, w tym recyklingu, odpadów opakowaniowych, w tym kampanie w środkach masowego przekazu, ulotki i broszury informacyjne, plakaty, konkursy, konferencje oraz imprezy o charakterze informacyjno-edukacyjnym”.
Na powyższe działania przedsiębiorca powinien przeznaczyć nie mniej niż 2% wartości netto opakowań wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku kalendarzowym. Wprawdzie ma on możliwość nierealizowania tego obowiązku, ale w zamian musi przekazać wspomniane wyżej 2% wartości netto opakowań na rachunek Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Nie wykonując ww. wymogu, firma narażona jest na karę pieniężną sięgającą nawet 500 tys. zł.
Na szczęście i tu jest pewna alternatywa. W zakresie prowadzenia kampanii edukacyjnych przedsiębiorca może bowiem zawrzeć umowę z organizacją odzysku odpadów opakowaniowych, której przekaże obowiązek prowadzenia kampanii edukacyjnych. W praktyce, kwota żądana przez organizację odzysku jest zazwyczaj niższa niż koszt, jaki musiałby ponieść przedsiębiorca, realizując ten obowiązek samodzielnie.
To trzeba wiedzieć!
Jak wynika z powyższych rozważań, najmniejsze nawet zakłady wprowadzające produkty w opakowaniowych na rynek są zobowiązane wypełniać szereg obowiązków wynikających z zapisów ustawy opakowaniowej. Każdy z takich podmiotów powinien co najmniej:
- zawiadomić marszałka województwa o wprowadzaniu produktów w opakowaniach na rynek krajowy;
- prowadzić ewidencję opakowań;
- rozliczać się z obowiązku osiągania poziomów odzysku i recyklingu, składając odpowiednie sprawozdanie lub zawrzeć w tym zakresie umowę z organizacją odzysku lub składać oświadczenia/zaświadczenia o pomocy de minimis;
- prowadzić kampanie edukacyjne lub zawrzeć w tym zakresie umowę z organizacją odzysku.
fot. na otwarcie pixabay.com