Z jakim odpadem mamy do czynienia? Wydawałoby się, że odpowiedź na to pytanie, czyli kwalifikacja odpadów powinna wynikać z ogólnej zasady polegającej na tym, że to posiadacz odpadu, na podstawie właściwości fizycznych i chemicznych oraz źródła jego pochodzenia, zadecyduje, pod jakim kodem wskazanym w rozporządzeniu w sprawie katalogu odpadów się on znajdzie. Kierowanie się tą regułą powinno stanowić antidotum na wszelkie problemy z klasyfikacją odpadów, ale – jak się okazuje – nie zawsze tak jest. Przykładem problemów notowanych w tej kwestii mogą być zużyte oleje jadalne.
Zużyte oleje jadalne – co to za odpad?
Takimi kłopotliwymi odpadami okazują się być zużyte oleje jadalne, powstające w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej, czyli np. w punktach gastronomicznych. Chociaż odpady te powstają na terenie nieruchomości niezamieszkanych, to kod najbardziej oddający ich właściwości fizyko-chemiczne to 20 01 25 – oleje i tłuszcze jadalne, należący do grupy 20, dotyczącej odpadów komunalnych. Zakwalifikowanie jakiegokolwiek odpadu jako komunalnego, który wykazuje takie cechy, ale nie powstał w gospodarstwie domowym, jest możliwe i wynika z definicji legalnej odpadów komunalnych (art. 3 ust. 1 pkt 7 ustawy o odpadach). Definicja ta jednak nie powinna być przez przedsiębiorców nadużywana, bo nie chodzi o to, aby odpady powstające w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej klasyfikować każdorazowo jako komunalne tylko dlatego, że istnieje pomiędzy tymi odpadami podobieństwo, całkowicie przy tym pomijając np. ilość, w jakiej są one wytwarzane. Takie wątpliwości można mieć też w przypadku olejów spożywczych – owszem, powstają one również w gospodarstwach domowych, ale nie w takich ilościach (np. w przeciętnym domu nie wymienia się codziennie frytury, a w większości domów się z niej nie korzysta w ogóle). Potwierdza to Sąd Apelacyjny w Gdańsku, który w wyroku z 15 marca 2018 r. (sygn. akt V ACa 131/17) stwierdził, że „w świetle definicji legalnej z art. 3 ust. 1 pkt 7 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach, nie można wykluczyć, iż w zależności od okoliczności, ilość odpadów pochodzących od wytwórców odpadów innych niż gospodarstwa domowe stanowiłaby o takim ich charakterze, iż nie można byłoby uznać tych odpadów za odpady podobne do powstających w gospodarstwach domowych, co stanowiłoby o niemożliwości zaliczenia ich do odpadów komunalnych”.
Ministerstwo krótko i wprost o odpadach, jakimi są zużyte oleje jadalne
Powyższe oznacza, że przedsiębiorcy powinni mieć pewną swobodę w klasyfikacji odpadowych olejów jadalnych – jeżeli ich ilości nie są duże – mogą stanowić odpad o kodzie 20 01 25, jeżeli natomiast wytwarza się je w większych ilościach, należałoby szukać właściwego kodu w grupach dotyczących bardziej przemysłowego źródła ich pochodzenia.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska w swoim komunikacie z 30 grudnia 2020 r. wskazało jednak zawężająco, że: ,,Przez odpady komunalne rozumie się odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie katalogu odpadów, odpady należy klasyfikować ze względu na źródło ich powstawania.
Mając na uwadze powyższą definicję, zużyte oleje jadalne powstające w gospodarstwach domowych, ale również w wyniku np. świadczenia usług gastronomicznych, należy uznać za odpady komunalne oraz klasyfikować je pod kodem 20 01 25 (oleje i tłuszcze jadalne).
Oznacza to, że w przypadku wytwarzania ww. odpadów na nieruchomościach niezamieszkałych jest możliwe przekazanie ich w ramach gminnego systemu gospodarowania odpadami, jeżeli gmina objęła swoim systemem nieruchomości niezamieszkałe lub przekazanie tych odpadów podmiotowi odbierającemu odpady komunalne na terenie danej gminy, który uzyskał wpis do rejestru działalności regulowanej.
W kwestii ewidencjonowania odpadów komunalnych informujemy, że wytwórcy odpadów komunalnych zwolnieni są z obowiązku ewidencjonowania tych odpadów – oznacza to brak konieczności uzyskania wpisu do rejestru prowadzonego w ramach Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (Rejestr-BDO) oraz brak konieczności składania sprawozdań w tym zakresie, oczywiście pod warunkiem wytwarzania jedynie samych odpadów klasyfikowanych jako komunalne.
Do podmiotu przejmującego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości będzie należało prowadzenie ewidencji, która w przypadku odbierania odpadów będzie oparta o kartę przekazania odpadów komunalnych (KPOK) i kartę ewidencji odpadów komunalnych (KEOK).
Natomiast w przypadku zastosowania olejów jadalnych do celów przemysłowych i powstających z nich odpadów, powinny one być klasyfikowane zgodnie z katalogiem odpadów pod innym kodem niż 20 01 25, np. z grupy 02 03 (odpady z przygotowania, przetwórstwa produktów i używek spożywczych oraz odpady pochodzenia roślinnego, w tym odpady z owoców, warzyw, produktów zbożowych, olejów jadalnych, kakao, kawy, herbaty oraz przygotowania i przetwórstwa tytoniu, drożdży i produkcji ekstraktów drożdżowych, przygotowywania i fermentacji melasy (z wyłączeniem 02 07)”.
Zużyte oleje jadalne – zaskakująco niesprawiedliwe konsekwencje kwalifikacji do grupy 20.
Taka interpretacja wzbudziła wątpliwości podmiotów, które dotychczas zajmowały się profesjonalnym odbiorem zużytych tłuszczów jadalnych z punktów gastronomicznych i przekazywaniem ich innym wyspecjalizowanym przedsiębiorcom do produkcji biopaliwa. Kwalifikacja tych olejów jako odpad o kodzie 20 01 25 wynika wprost z Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 roku o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. W jej art. 2 ust. 1 pkt 32c czytamy, że: „zużyty olej kuchenny to odpad o kodzie 20 01 25, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach, będący mieszaniną olejów oraz tłuszczów, powstały w wyniku czynności prowadzonych w związku z produkcją lub przetwarzaniem produktów spożywczych, w wyniku której nastąpiła zmiana ich właściwości fizycznych i chemicznych”.
Ponadto ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, wskazująca wprost na konieczność klasyfikacji oleju spożywczego jako 20 01 25, jest ustawą szczegółową względem ustawy o odpadach, a – zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali (przepis bardziej szczegółowy uchyla normę ogólną – przyp. red.) – stosujemy ustawę szczegółową.
Wydawałoby się, że problem byłby rozwiązany, gdyby nie przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (u.c.p.g.) i brak jakiegokolwiek wyłączenia ich stosowania w przypadku wskazanym w ustawie o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Po pierwsze, zwróćmy uwagę na art. 9b ust. 1 u.c.p.g.: „Działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości jest działalnością regulowaną w rozumieniu Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców (DzU z 2019 r. poz. 1292 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 424 i 1086)”.
Po drugie, ww. ustawa nie rozróżnia, o które konkretnie odpady komunalne chodzi, a więc przyjmujemy – zgodnie z zasadą lege non distinguente (ustawa nie rozróżnia, więc i my nie rozróżniajmy), że chodzi o ogół odpadów komunalnych, a więc odpady z grupy 20. – w tym także 20 01 25.
Ustawa „czystościowa” nie przewiduje ponadto wyjątków od stosowania swoich przepisów, np. braku konieczności uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej dla wyspecjalizowanych podmiotów zbierających wyłącznie odpad o kodzie 20 01 25.
Sytuacja taka budzi poważne wątpliwości co do ustalenia obowiązków podmiotów zbierających odpady klasyfikowane jako 20 01 25 (co nakazuje art. 2 ust. 1 pkt 32c ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych), zwłaszcza w zakresie uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej, o którym mowa w art. 9b u.c.p.g.
Również wyżej przytoczone stanowisko Ministerstwa nie rozstrzygnęło, czy podmiotom zbierającym odpady o kodzie 20 01 25 potrzebny jest wpis do rejestru działalności regulowanej. Ponadto interpretacja ta wydawała się nie uwzględniać przepisów ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych.
Postępowanie z odpadem o kodzie 20 01 25 w myśl przepisów ustawy szczególnej pozwala na zagospodarowanie odpadu zgodnie z założeniami gospodarki obiegu zamkniętego. Zagospodarowanie go jako odpadu komunalnego – w rozumieniu przepisów u.c.p.g. – czyniłoby ten cel niemożliwym do osiągnięcia, również dlatego, że ustawa nie przewiduje, w jaki sposób należałoby z tym odpadem właściwie postąpić, gdyż instalacje komunalne nie są właściwie przygotowane na przyjęcie tego odpadu.
Co więcej, zachodzi znaczący dysonans pomiędzy wykładnią literalną a celowościową przepisów u.c.p.g. i jej rozporządzeń. Literalna wykładnia przepisów prowadzi do wniosku, że zbieranie odpadu o kodzie 20 01 25 w istocie stanowi odbiór odpadów komunalnych, co podlega wpisowi do rejestru działalności regulowanej, a w konsekwencji podmiot wykonujący taką działalność winien spełnić wszelkie wymogi prawne określone chociażby w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 11 stycznia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Stosowanie przepisów rozporządzenia wprost prowadziłoby do absurdalnych wręcz konsekwencji – na zbierającym odpady o kodzie 20 01 25 ciążyłby obowiązek posiadania co najmniej dwóch pojazdów przystosowanych do odbierania zmieszanych odpadów komunalnych oraz co najmniej dwóch pojazdów przystosowanych do odbierania selektywnie zebranych odpadów komunalnych, a także co najmniej jednego pojazdu do odbierania odpadów bez funkcji kompaktującej. Ponadto powstałby obowiązek posiadania bazy magazynowo-transportowej zlokalizowanej na terenie konkretnej gminy lub w odległości 60 km od granicy gminy, z terenu której odbierane (zbierane) są odpady. Biorąc pod uwagę skalę działalności – teren całego kraju – dochowanie tychże wymogów byłoby niemożliwe do spełnienia ze względów organizacyjnych, ale przede wszystkim finansowych (ogromne inwestycje w bazy magazynowo-transportowe względem potencjalnych o wiele niższych zysków z zagospodarowania odpadów). W konsekwencji konieczność uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej przez podmioty zbierające odpad o kodzie 20 01 25 byłaby sprzeczna z celem zarówno u.c.p.g., jak i ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych.
Co więcej, mimo iż odpad 20 01 25 – zgodnie z rozporządzeniem w sprawie katalogu odpadów – znajduje się w grupie odpadów komunalnych, to podmioty zajmujące się odbiorem pozostałych odpadów komunalnych (niesegregowanych i najpopularniejszych zbieranych selektywnie, np. szkła, makulatury, plastików) nie są w stanie zapewnić odbioru odpadów olejów i tłuszczów jadalnych. Odbiór i właściwe zagospodarowanie tych „szczególnych” odpadów są możliwe zatem wyłącznie przez wysoce wyspecjalizowane podmioty, posiadające specjalistyczne, dedykowane do odbioru tych odpadów pojazdy.
Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło
Aby uchronić się przed poważnymi konsekwencjami powyżej przedstawionych prawnych zawiłości związanych ze zbieraniem odpadów o kodzie 20 01 25, przedstawiciele branży postanowili podjąć dialog z Ministerstwem i przedstawić swoje uzasadnione wątpliwości. Efektem tych rozmów jest opublikowane 9 marca 2021 r. na stronie internetowej www.bdo.mos.gov.pl „Uzupełnienie komunikatu z 30 grudnia 2020 r. dotyczącego sposobu klasyfikacji odpadów w postaci zużytych olejów jadalnych, które powstają na nieruchomościach niezamieszkałych (np. w punktach gastronomicznych) – przejmowanie przez wyspecjalizowane podmioty”. Wskazano w nim, że: ,,przepisy ustawy o odpadach oraz ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie zakazują przejmowania przez wyspecjalizowane podmioty wysegregowanych odpadów komunalnych (dotyczyć to może również odpadów powstających z olejów jadalnych o kodzie 20 01 25) bezpośrednio z miejsca ich wytworzenia, czyli terenu nieruchomości zamieszkałej lub niezamieszkałej (np. na której prowadzona jest działalność gospodarcza). W takim przypadku mamy do czynienia z akcyjnym zbieraniem określonego rodzaju odpadów, którego nie należy traktować jako odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, a więc nie wymaga uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej.
Wynika to z faktu, iż odbieranie odpadów komunalnych jest stale prowadzoną działalnością i wiąże się m.in. z posiadaniem odpowiedniego zaplecza (baza magazynowo- transportowa) i wyposażenia w odpowiednią liczbę pojazdów, przeznaczonych do odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych z terenu nieruchomości. Natomiast zabranie wyspecyfikowanego rodzaju odpadów (np. tylko odpadów powstających z olejów jadalnych o kodzie 20 01 25) nie wymaga takiego szerokiego wyposażenia.
W powyższym przypadku obowiązek prowadzenia ewidencji spoczywa na podmiocie zbierającym odpady, przy czym sam transport nie wymaga wygenerowania w BDO karty przekazania odpadów (KPO), ponieważ wytwórcy odpadów komunalnych zwolnieni są z obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów. Natomiast podmiot przejmujący te odpady wprowadzając informacje do swojej ewidencji zaznacza, że odpady zostały przejęte od posiadacza zwolnionego z obowiązku prowadzenia ewidencji’’.
Zużyte oleje jadalne i pozytywny efekt dialogu
Powyższy komunikat stanowi przykład, jak pozytywny efekt może przynieść dialog pomiędzy przedsiębiorcami a Ministerstwem. Kolejnym etapem powinna być chociażby odpowiednia nowelizacja ustawy o biokomponentach i paliwach płynnych, która jasno wskazywałaby na wykluczenie stosowania przepisów ustawy „czystościowej” do działalności dotyczącej zagospodarowania odpadów o kodzie 20 01 25. Alternatywą dla takiego rozwiązania jest także przygotowanie odpowiednich zmian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminie.
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z ECO LEGAL Kancelarią Adwokatów i Radców Prawnych
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)