Marszałkowie i starostowie nie zapewnili prawidłowego przestrzegania zasad w zakresie działania, jakim jest wykorzystanie odpadów do rekultywacji gruntów, gdyż nie sprawowali należytego nadzoru nad realizacją wydanych zezwoleń – zwróciła uwagę Najwyższa Izba Kontroli (NIK). W toku kontroli ustalono, że nierzetelnie weryfikowali wnioski o wydanie zezwoleń, a także nieskutecznie i opieszale prowadzili postępowania w sprawie cofnięcia zezwoleń. Praktycznie nie przeprowadzali planowych kontroli podmiotów, w zakresie spełnienia warunków określonych w wydanych im zezwoleniach.
Wykorzystanie odpadów do rekultywacji – kontrole często wykazywały nieprawidłowości
Jednocześnie NIK zaznaczyła, że sporadycznie prowadzone kontrole (podejmowane w wyniku otrzymanych zawiadomień) w większości przypadków potwierdzały występowanie nieprawidłowości w tym obszarze, którym jest wykorzystywanie odpadów do rekultywacji gruntów. W dodatku marszałkowie w ograniczonym zakresie pozyskiwali dane o masie i rodzaju odpadów wykorzystywanych w poszczególnych latach w omawianym celu. Zdaniem Izby, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska (WIOŚ-owie) prawidłowo wywiązywali się ze swoich zadań, ale poprawy wymaga egzekwowanie nałożonych przez inspektorów kar.
Wykorzystanie odpadów do rekultywacji gruntów, zwłaszcza wyrobisk po wydobyciu piasku i żwiru, jest jednym z procesów przetwarzania odpadów. Izba przypomniała przy okazji, że jednak nie wszystkie rodzaje odpadów mogą być w ten sposób przetwarzane. Ograniczenie to dotyczy w szczególności odpadów stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz mogących spowodować szkody w środowisku (np. odpadów komunalnych, poszpitalnych, farb, lakierów, klejów, tworzyw sztucznych i azbestu) – podkreśliła NIK.
Wykorzystanie odpadów do rekultywacji – wnioski i ich weryfikacja
Objęte kontrolą urzędy marszałkowskie (w kujawsko-pomorskim, lubelskim, łódzkim, mazowieckim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim) oraz starostwa powiatowe otrzymały w latach 2016-2021 (I kwartał) łącznie 585 wniosków o wydanie zezwoleń na przetwarzanie odpadów wykorzystywanych w procesie rekultywacji gruntów (niemal 96% z nich wpłynęło do marszałków). Z tego 402 wnioski (69%) rozpatrzono, bez rozpatrzenia pozostawiono 106 wniosków (18%), zaś pozostałych 77 (13%) było w trakcie rozpatrywania. Większość wniosków dotyczyła wykorzystania odpadów do rekultywacji gruntów objętych koncesjami na wydobycie kopalin, pozostałe zaś gruntów zdegradowanych lub niekorzystnie przekształconych.
We wszystkich kontrolowanych jednostkach prowadzono weryfikację wniosków pod kątem spełnienia wymogów formalnych. W przypadku większości wniosków (64% analizowanych) konieczne było ich uzupełnienie o wymagane informacje lub dokumenty. Organ kontrolny zwraca uwagę, że weryfikacja wniosków nie zawsze była jednak rzetelna, bowiem w czterech spośród 12 badanych jednostek stwierdzono przypadki wydania zezwoleń na przetwarzanie odpadów w celu rekultywacji, pomimo iż wnioski te nie zawierały niektórych informacji lub dokumentów.
Zezwolenia na wykorzystanie odpadów do rekultywacji
W okresie 2016 r. – I kwartał 2021 r. jednostki objęte kontrolą wydały łącznie 319 (marszałkowie – 297, a starostowie – 22) decyzji zezwalających na przetwarzanie odpadów w celu rekultywacji. Było też 25 decyzji odmawiających wydania zezwolenia oraz osiem decyzji o cofnięciu zezwoleń. W większości (ponad 90%) decyzje te dotyczyły wyrobisk kopalin objętych prawem własności nieruchomości gruntowej, zaś pozostałe gruntów niekorzystnie przekształconych, w tym także po nielegalnym wydobyciu kopalin (żwiru). Analiza wybranych zezwoleń (72 z 319) wykazała w trzech kontrolowanych jednostkach przypadki długotrwałej bezczynności organów w toku postępowań administracyjnych. Ponadto w dwóch starostwach odnotowano przypadki wydania zezwolenia z naruszeniem właściwości rzeczowej organu, a w dwóch urzędach marszałkowskich i jednym starostwie wydano decyzje zmieniające zezwolenia, które wcześniej z mocy prawa już wygasły – wylicza NIK.
W poszczególnych latach objętych kontrolą obowiązywało łącznie od 218 do 325 zezwoleń na przetwarzanie odpadów wykorzystywanych do rekultywacji gruntów, wydanych przez kontrolowane organy.
Wykorzystanie odpadów do rekultywacji bez właściwego nadzoru
Objęci kontrolą marszałkowie i starostowie nie zapewnili właściwego nadzoru nad prawidłową realizacją wydanych przez siebie zezwoleń na przetwarzanie odpadów w celu rekultywacji gruntów – podkreśla NIK i dodaje że z ustaleń jej kontrolerów wynika, iż jedynie w niewielkim stopniu przeprowadzali oni kontrole wydanych zezwoleń, pomimo że w decyzjach określone były m.in. warunki prowadzenia odzysku odpadów zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Tym samym marszałkowie i starostowie nie wykorzystywali możliwości przeprowadzania kontroli z urzędu, choć pozwalają na to przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska.
Według NIK, marszałkowie i starostowie ograniczali się do analiz niektórych danych zawartych w rocznych sprawozdaniach sporządzanych przez podmioty, którym wydano zezwolenia. Dopiero po otrzymaniu od innych organów lub osób fizycznych informacji o potencjalnych nieprawidłowościach przeprowadzali kontrole podmiotów wykorzystujących odpady do rekultywacji.
80% kontroli wykazało nieprawidłowości
Na potrzebę zwiększenia nadzoru w zakresie prawidłowego przetwarzania odpadów w celu rekultywacji wskazuje fakt, że ponad 80% kontroli prowadzonych przez marszałków i starostów wykazało nieprawidłowości. Polegały one m.in. na: wykorzystaniu odpadów nie objętych zezwoleniem, nierzetelnym prowadzeniu ewidencji odpadów, a także przekroczeniu wskazanej w zezwoleniu ilości przetworzonych odpadów. Także kontrole przeprowadzone na zlecenie NIK przez marszałków i starostów ujawniły nieprawidłowości w ww. zakresie u 18 z 28 skontrolowanych podmiotów – wskazała Izba.
Analiza dokumentacji dotyczącej 30 kontroli pozaplanowych wykazała m.in., że nie korzystano z pomocy specjalistów oraz nie zlecano pobierania próbek gruntu lub odpadów w celu przeprowadzenia ich badań laboratoryjnych. Nie wykonywano również odwiertów mających na celu sprawdzenie grubości i ułożenia warstw znajdujących się w gruncie odpadów oraz nie wykorzystywano narzędzi lub sprzętu specjalistycznego w celu ustalenia rodzaju przetwarzanych odpadów. Ponadto pracownicy kontrolowanych urzędów przeprowadzali weryfikację zgodności ilości i sposobu przetwarzania odpadów z wymogami określonymi w zezwoleniach przede wszystkim na podstawie dokumentacji przedkładanej przez przedsiębiorców.
53% kontroli WIOŚ-ów z nieprawidłowościami
Sześciu skontrolowanych wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w badanym okresie przeprowadziło łącznie 72 kontrole spośród 105 zaplanowanych (69%) oraz 262 kontrole pozaplanowe podmiotów przetwarzających odpady w celu rekultywacji. Ujawnieniem nieprawidłowości w przetwarzaniu odpadów w celu rekultywacji zakończyło się 53% kontroli planowych i tyle samo pozaplanowych – wskazała NIK.
Więcej informacji, w tym wnioski skierowane do Ministra Klimatu i Środowiska oraz do marszałków i starostów znaleźć można na stronie www.nik.gov.pl.
Na podstawie www.nik.gov.pl
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
