Standard 8. – tworzenie i utrzymanie PSZOK-u
Obecnie brakuje precyzyjnych regulacji dotyczących tworzenia i funkcjonowania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK-ów). Jest też mało prawdopodobne wypracwanie takich reguł w najbliższej przyszłości. Dotychczasowe doświadczenia wskazują bowiem, że wypracowanie modelu punktu dobrowolnego gromadzenia odpadów wymaga rozpoznania wielu lokalnych uwarunkowań i maksymalnego dopasowania do nich szczegółowych rozwiązań. Stąd celem niniejszego standardu jest określenie zasad tworzenia i utrzymania PSZOK-u, jako istotnego elementu systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w gminie.
Podstawowym założeniem powinno być dopasowanie systemu do lokalnych uwarunkowań, tak aby realizacja ustawowych zadań pozwalała na osiągnięcie jak najlepszego wskaźnika efektów do kosztów.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (u.c.p.g.), gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności m.in. tworzą PSZOK-i, w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazują miejsca, w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych. Ponadto samorządy powinny udostępnić na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacje o PSZOK-ach, zawierające nazwę, oznaczenie siedziby i adres prowadzącego go podmiotu, a także adresy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie danej gminy, wraz ze wskazaniem godzin przyjmowania odpadów.
Wzorce tylko w dużych miastach
W polskich warunkach nie ma też dobrych praktyk w zakresie funkcjonowania PSZOK-ów na terenach wiejskich i w małych miastach. Najlepiej znane przykłady dobrych praktyk dotyczą dużych, a właściwie największych polskich miast: Lamusowni w Krakowie czy Gratowisk w Poznaniu.
Jednocześnie na podstawie danych zachodnioeuropejskich można stwierdzić, że efektywność selektywnej zbiórki „spod drzwi” jest znacznie wyższa niż zbiórki realizowanej w stacjonarnych punktach. W warunkach polskich przy często znacznie niższej gęstości zaludnienia dysproporcje te będą jeszcze wyższe. Należy dodać, że w świadomości społecznej wciąż funkcjonują punkty skupu surowców wtórnych, czyli punkty odpłatnej zbiórki. Mimo że system płacenia za surowce wtórne dziś praktycznie ma znaczenie jedynie w przypadku złomu to wprowadzając system należy o tym pamiętać.
Jedną z prób rozwiązania tego problemu na terenach wiejskich jest system mobilnych PSZOK-ów. Podobnie pawilony zastępujące osiedlowe altanki śmietnikowe – rozwiązanie wprowadzone w Płocku i Nakle – to próba rozwiązania problemów selektywnej zbiórki w blokowiskach zlokalizowanych w mniejszych miastach. Sposobem opartym na odejściu od tradycyjnych rozwiązań jest metoda stosowana przez Stowarzyszenie EKON. W metodzie tej surowce wtórne są odbierane spod drzwi (w zabudowie zarówno wielorodzinnej, np. w Warszawie, jak i jednorodzinnej, np. w Żyrardowie).
Jednocześnie zwraca się uwagę, iż część uruchomionych PSZOK-ów generuje koszty, a nie przynosi spodziewanych efektów w postaci rozdzielonych strumieni odpadów.
Okazuje się, że aby osiągnąć efekt w postaci konkretnych ilości odpadów, często trzeba po nie pojechać, zabrać spod drzwi albo umieścić punkt odbioru niewiele dalej niż dotychczasowa altanka śmietnikowa. Czasami sposobem są okresowe zbiórki połączone z systemem bonusów. W praktyce okazuje się, że system, w którym otrzymujemy po dostarczeniu surowców wtórnych np. sadzonkę, jest bardziej atrakcyjny dla mieszkańców niż bezpłatny odbiór spod drzwi. Dotychczasowe doświadczenia w zakresie korzystania z PSZOK-ów są w skali kraju niewystarczające, żeby sformułować w oparciu o nie zalecenia ze względu na niewielką liczbę osób, które dotychczas z punktów korzystały.
Należy podkreślić, że w warunkach rozproszonej zabudowy na terenach niezurbanizowanych łatwiej niż na obszarach zurbanizowanych można rozwiązać najważniejszy problem gospodarki odpadami komunalnymi. Tym problemem są odpady biodegradowalne. Wydzielenie ze strumienia odpadów frakcji biodegradowalnej znakomicie ułatwia dalsze postępowanie z odpadami na obszarach rozproszonych. Dotyczy to zarówno systemu odbioru „spod drzwi”, jak i systemu samodzielnego dowozu do PSZOK-u. Odpady surowcowe niewymieszane z odpadami biodegradowalnymi mogą być zbierane na terenie nieruchomości i usuwane z niej znacznie rzadziej niż odpady biodegradowalne czy odpady zmieszane zawierające bioodpady.
W obecnym systemie prawnym jedynym problemem jest system rozliczania obowiązków nałożonych na gminy w zakresie ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. W celu rozwiązania problemu odpadów biodegradowalnych na terenach rozproszonych w regulacjach dotyczących tej kwestii należy wprowadzić jedno z poniższych rozwiązań:
- powinien zostać uwzględniony zapis pozwalający na obniżenie masy odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 r. proporcjonalnie do liczby mieszkańców, którzy korzystają z przydomowych kompostowników;
- należy zastosować współczynnik korygujący wskaźnik udziału odpadów ulegających biodegradacji w masie zmieszanych odpadów komunalnych proporcjonalnie do liczby mieszkańców, którzy korzystają z przydomowych kompostowników.
Jeżeli uda się usunąć obecne bariery prawne w tym zakresie, to rekomendowany system selektywnej zbiórki na terenach rozproszonych powinien być oparty na maksymalnie dużej liczbie punktów zbiórki odpadów problemowych (np. leków w aptekach, przychodniach, punktach pielęgniarskich w szkołach), bowiem przy niewystarczającej liczbie takich punktów efektywność będzie niska i konieczne będą czasowe gromadzenie na posesjach i okresowe zbiórki odpadów. Ponadto system musi bazować na wyodrębnieniu frakcji biodegradowalnej oraz na zorganizowaniu systemu odbioru „spod drzwi” odpadów surowcowych (mobilny PSZOK lub rozwiązania wzorowane na systemie EKON lub odbiór przez firmę przy niskiej częstotliwości i w razie potrzeby powiększonej pojemności pojemników i/lub organizacja systemu samopomocy przy dowozie odpadów surowcowych do PSZOK-u).
Liczba i rodzaj zbieranych frakcji powinny być dostosowane do warunków rynkowych. Selektywne zbieranie polega na wydzielaniu danego strumienia odpadów, który obejmuje jedynie odpady charakteryzujące się takimi samymi właściwościami i cechami, w celu ułatwienia specyficznego przetwarzania. Jeżeli określony, specyficzny sposób przetwarzania nie będzie dostępny lub będzie dostępny przy nieakceptowalnym koszcie, niemożliwe będzie gromadzenie tej konkretnej frakcji odpadów w sposób selektywny.
Rozwiązania alternatywne
W enklawach o wyższym stopniu zurbanizowania (małe miasta, obszary podmiejskie) powinny być stosowane innowacyjne rozwiązania dostosowujące metody działania do lokalnych uwarunkowań. Poniżej opisane zostały przykłady rozwiązań zastosowanych w Płocku1, 2.
W systemie wdrożonym w Płocku odpady posegregowane przez mieszkańców na trzy grupy: organiczne, higieniczne i pozostałe dostarczane są do pawilonu-kontenera. Zastępuje on w tym systemie tradycyjne otwarte altany śmieciowe. W pawilonie specjalnie przeszkolony pracownik prowadzi segregację dostarczonych odpadów na frakcje handlowe. Wdrożenie sytemu pozwoliło na osiągnięcie parametrów kilkakrotnie lepszych niż osiągane przeciętnie w kraju. W eksploatowanych przez spółkę EKO-MAZ pawilonach pracownicy pozyskują surowce wtórne z segregacji „u źródła” w ilości stanowiącej 40% masy odpadów, odpady biodegradowalne przeznaczone do kompostowania w ilości stanowiącej 25% masy odpadów. Jedynie 35% masy odpadów to odpady „balastowe”, przeznaczone do składowania.
Rozwiązanie płockie zostało zaadaptowane również w Nakle. Stworzono tam sieć mini-PSZOK-ów. Stanowią one uzupełnienie systemu selektywnej zbiórki w zabudowie wielorodzinnej. System ten zorganizowany został w osiedlach wielomieszkaniowych. Do mini-PSZOK u mieszkaniec przynosi frakcje suche, które nadają się do dalszego przetworzenia, wszystko razem w jednym worku. Dalej tym zajmuje się już gmina. W wyniku wdrożenia tego systemu gmina ma pełną kontrolę nad strumieniem odpadów. Ponoszone są rzeczywiste koszty za konkretne czynności i wprowadzona jest realna selektywna zbiórka „u źródła”. Zorganizowane zostało 10 punktów w obrębie miasta i dwa punkty na wsiach – również w osiedlach wielomieszkaniowych. Zakłada się, że na jeden punkt powinno przypadać ok. 1500 mieszkańców. Wyposażenie obiektów zostało sfinansowane przy współudziale Powiatowego Urzędu Pracy, dzięki czemu utworzono nowe stanowiska pracy. Zatrudniono 21 pracowników na stanowisku sortowacza. Wprowadzony został system identyfikacji liczby odwiedzających i masy dostarczanych odpadów.
W kierunku projektów zeroodpadowych
Obecnie w wielu europejskich samorządach realizowane są projekty zeroodpadowe zmierzające do minimalizacji, a ostatecznie eliminacji strumienia odpadów i zamiany go w strumienie nowych dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych. Inicjatywy te są obecnie łączone w pierwszej kolejności w grupach wymiany doświadczeń, a w dalszej, tworząc systemy wspólnych rozwiązań. Działania te są w pełni zgodne z perspektywiczną polityką Unii Europejskiej w tym zakresie. Korzystne byłoby tworzenie takich powiązań również w Polsce i włączanie się polskich samorządów do tych sieci.
W następnym artykule zostaną przedstawione ustandaryzowane wytyczne, nakierowane na obsługę administracyjną systemu.
Źródła:
- www.dobrepraktyki.pl,
- http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/9579E9B4DDC5CB5FC1257D07004017BE/$file/Odpady.pdf.
fot. na otwarcie sozosfera.pl
Dotychczas, w ramach cyklu poświęconego standardom opublikowano:
- Artykuł wprowadzający w zagadnienie pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. I„(czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. II” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. III” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. IV” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. V” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. VI” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. VII” (czytaj).
- Artykuł pt. „Standardy świadczenia usług w gospodarce odpadami komunalnymi Cz. VIII” (czytaj).