Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1542 z dnia 12 lipca 2023 r. wprowadza kompleksowe ramy prawne dotyczące baterii i zużytych baterii, zastępując wcześniejszą dyrektywę 2006/66/WE. Jednym z kluczowych elementów nowego rozporządzenia jest rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP), która nakłada na producentów szereg obowiązków związanych z całym cyklem życia baterii.
Rozszerzona odpowiedzialność producenta tematem nieustających dyskusji
W ostatnich miesiącach nie ustają dyskusje, których tematem jest rozszerzona odpowiedzialność producenta odnosząca się do wprowadzających produkty w opakowaniach w Polsce. Założenie jest, co do zasady, proste – chodzi o realizację reguły „zanieczyszczający płaci”. Dyskusja jednak sprowadza się do sposobu realizacji tej zasady, a propozycje diametralnie różnią się od siebie. Mechanizmem ROP mają jednak zostać objęte kolejne branże, np. kosmetyczna i farmaceutyczna, które mają ponosić koszty oczyszczania ścieków z mikrozanieczyszczeń. Do 18 sierpnia 2025 r. ma również zostać wprowadzony ROP dla baterii.
Jednym z elementów Europejskiego Zielonego Ładu jest ustanowienie nowych, ambitnych celów oraz wprowadzenie spójnych i proekologicznych regulacji dotyczących baterii. Według Komisji Europejskiej przewiduje się, że w najbliższych latach popyt na baterie gwałtownie wzrośnie. W szczególności będzie to dotyczyło wzrostu zastosowania pojazdów elektrycznych w transporcie drogowym i lekkich środków transportu, wykorzystujących baterie do celów trakcyjnych. Przez to rynek baterii będzie się stawał coraz bardziej strategiczny na poziomie światowym. Odpowiedzią na to wyzwanie jest przyjęte w 2023 r. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1542 z dnia 12 lipca 2023 r. w sprawie baterii i zużytych baterii, zmieniające dyrektywę 2008/98/WE i rozporządzenie (UE) 2019/1020 oraz uchylające dyrektywę 2006/66/WE (dalej: Rozporządzenie).
Czego dotyczy Rozporządzenie?
W obliczu zmieniających się realiów, takich jak rosnące znaczenie strategiczne baterii i ich coraz szersze zastosowanie dotychczasowa dyrektywa okazała się niewystarczająca. Nowe przepisy mają przyczyniać się do wydajnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, a jednocześnie zapobiegać szkodliwemu oddziaływaniu baterii na środowisko i je ograniczać. Regulacje te mają tym samym chronić także zdrowie ludzkie poprzez zapobieganie niekorzystnemu oddziaływaniu, jakie wiąże się z generowaniem zużytych baterii i gospodarowaniem nimi, i przez ograniczanie tego oddziaływania.
Rozporządzenie ma szerokie zastosowanie. Ustanawia wymogi w zakresie zrównoważonego rozwoju, bezpieczeństwa, etykietowania i oznaczania oraz wymogi informacyjne, których spełnienie umożliwia wprowadzenie do obrotu lub oddanie do użytku baterii na obszarze Unii Europejskiej. Określa również minimalne wymogi w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta, zbierania i przetwarzania zużytych baterii oraz w zakresie sprawozdawczości.
Rozporządzenie ma zastosowanie do wszystkich kategorii baterii wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku w Unii, niezależnie od tego, czy zostały one wyprodukowane na terenie Wspólnoty czy też przywiezione. Dotyczy to zarówno baterii sprzedawanych samodzielnie, jak i tych zintegrowanych z innymi produktami.
Jak wskazano w motywach, Rozporządzenie stanowi lex specialis względem dyrektywy 2008/98/WE, czyli tzw. dyrektywy odpadowej, w odniesieniu do minimalnych wymogów w zakresie ROP: docelowych poziomów zbierania i recyklingu, odbioru przez dystrybutorów i drugiego życia. Z tego powodu w Rozdziale VIII Rozporządzenia wprowadza się zharmonizowane przepisy dotyczące gospodarowania odpadami, tak aby zapewnić, żeby we wszystkich państwach członkowskich producenci i inne podmioty gospodarcze byli objęci tymi samymi przepisami we wdrażaniu rozszerzonej odpowiedzialności producenta w odniesieniu do baterii.
Kogo obejmą obowiązki?
Rozszerzona odpowiedzialność producenta w przypadku baterii dotyczy producentów, którzy po raz pierwszy udostępniają je na rynku na terytorium państwa członkowskiego. Definicja producenta oznacza każdego wytwórcę, importera lub dystrybutora lub inną osobę fizyczną lub prawną, która niezależnie od stosowanej techniki sprzedaży, w tym za pomocą umów zawieranych na odległość, albo:
a) ma siedzibę w jednym z państw członkowskich i wytwarza baterie – w tym baterie wbudowane do urządzeń, lekkich środków transportu lub innych pojazdów – pod własną nazwą lub znakiem handlowym lub baterie takie są dla niej projektowane lub wytwarzane, a ona na terytorium tego państwa członkowskiego dostarcza je po raz pierwszy pod własną nazwą lub znakiem towarowym;
b) ma siedzibę w jednym z państw członkowskich i na terytorium tego państwa członkowskiego, pod własną nazwą lub znakiem towarowym, odsprzedaje wytworzone przez innych wytwórców baterie, na których nie pojawia się marka lub znak towarowy tych innych wytwórców, w tym baterie wbudowane do urządzeń, lekkich środków transportu lub innych pojazdów;
c) ma siedzibę w jednym z państw członkowskich i po raz pierwszy dostarcza w tym państwie członkowskim – w ramach działalności zawodowej – baterie, w tym baterie wbudowane do urządzeń, lekkich środków transportu lub innych pojazdów, pochodzące z innego państwa członkowskiego lub z państwa trzeciego; albo
d) za pośrednictwem umów zawieranych na odległość sprzedaje w państwie członkowskim baterie, w tym baterie wbudowane do urządzeń, lekkich środków transportu lub innych pojazdów, bezpośrednio użytkownikom końcowym niezależnie czy są oni prywatnymi gospodarstwami domowymi, oraz ma siedzibę w innym państwie członkowskim lub w państwie trzecim.
W zrozumieniu definicji przyda się jeszcze znajomość pojęć „wprowadzanie do obrotu” oraz „udostępnianie na rynku”. I tak, „udostępnianie na rynku” oznacza dostarczanie baterii w celu ich dystrybucji lub wykorzystania na rynku unijnym w ramach działalności handlowej, za opłatą lub nieodpłatnie, a „oddanie do użytku” oznacza wykorzystanie baterii zgodnie z jej przeznaczeniem po raz pierwszy w Unii Europejskiej bez uprzedniego wprowadzenia jej do obrotu.
Ustalenie, czy podmiot będzie uznany za producenta, w rozumieniu Rozporządzenia, będzie kluczowe w kontekście konieczności spełniania określonych obowiązków.
Rozszerzona odpowiedzialność producenta baterii. Jakie są obowiązki producentów?
Obowiązki wynikające z ROP opisane są w Rozdziale VIII Rozporządzenia, który dotyczy gospodarowania zużytymi odpadami.
Producenci muszą zarejestrować się w rejestrze, który ma służyć monitorowaniu przestrzegania przez nich wymogów tego rozdziału.
Producenci będą mieli prawo do wyznaczenia upoważnionego przedstawiciela do celów ROP odpowiedzialnego za wykonywanie na terytorium kraju obowiązków producenta baterii w odniesieniu do wprowadzonych do obrotu baterii pochodzących od tego producenta.
Producenci mogą wyznaczyć organizację odpowiedzialności producenta do wykonywania, w ich imieniu, obowiązków z zakresu ROP. Państwa członkowskie mogą przyjmować środki, by takie wyznaczenie organizacji odpowiedzialności producenta miało charakter obowiązkowy. Na razie nie wiemy, jaki model wybierze Polska.
Odpowiedzialność w zakresie ROP obejmuje w szczególności:
- obowiązki finansowania i organizowania selektywnej zbiórki i przetwarzania zużytych baterii,
- prowadzenia ewidencji,
- składania sprawozdań do właściwego organu,
- udostępnianie informacji o zapobieganiu powstawaniu odpadów i gospodarowaniu zużytymi odpadami.
W zależności od rodzaju baterii, producenci lub organizacje odpowiedzialności producenta zapewniają zbiórkę wszystkich zużytych baterii – odpowiednio przenośnych, do lekkich środków transportu (LMT), akumulatorów samochodowych, które dostarczają energię do uruchomienia silnika, oświetlenia oraz układu zapłonu (SLI), zużytych baterii przemysłowych i zużytych baterii do pojazdów elektrycznych – niezależnie od ich charakteru, składu chemicznego, stanu, marki czy pochodzenia – na terytorium państwa członkowskiego, w którym udostępniają oni po raz pierwszy baterie na rynku.
Niezależnie od powyższego Rozporządzenie nakłada również obowiązki na dystrybutorów, użytkowników końcowych, operatorów zakładów przetwarzania czy organy publiczne. Do końca 2027 r. Komisja Europejska ma również ocenić wykonalność i potencjalne korzyści wynikające z ustanowienia systemu kaucyjnego dla baterii, w szczególności dla baterii przenośnych.
Rozszerzona odpowiedzialność producenta baterii – kiedy przepisy dostosowujące?
Polska, jak inne państwa członkowskie musi przyjąć szereg przepisów dostosowujących, mimo że akt ma formę rozporządzenia i bezpośredni wpływ na przepisy krajowe. W szczególności wymagane jest wyznaczenie właściwych organów, punktu kontaktowego i organów nadzoru rynku. Powinny zostać także przyjęte przepisy administracyjne i proceduralne w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta baterii czy sankcje za naruszenie przepisów.
Przepisy krajowe doprecyzują w szczególności sposób realizacji powyższych obowiązków, np. w zakresie prowadzenia ewidencji, funkcjonowania organizacji odpowiedzialności producenta baterii, wyznaczenia upoważnionego przedstawiciela, uzyskania zezwolenia czy wpisu do rejestru. Jednak póki co nie został jeszcze opublikowany projekt ustawy. Czasu jest stosunkowo niewiele, bo rozdział Rozporządzenia dotyczący rozszerzonej odpowiedzialności producenta zacznie być stosowany od 18 sierpnia 2025 r. Do tego terminu Polska musi się przygotować na nadchodzące zmiany systemowe dostosowując przepisy krajowe.
Konieczne będą zmiany w procesach logistycznych, produkcyjnych i informacyjnych
Rozporządzenie (UE) 2023/1542 wprowadza kompleksowe i jednolite na poziomie Unii Europejskiej ramy prawne dotyczące odpowiedzialności producentów baterii. Celem jest zwiększenie efektywności zbierania i recyklingu baterii, minimalizacja wpływu na środowisko oraz promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym. Producenci muszą dostosować swoje działania do nowych wymogów. Może to wiązać się z koniecznością wprowadzenia zmian w procesach logistycznych, produkcyjnych i informacyjnych.
fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Maruszkin
