Pięć sposobów na uniknięcie kary za gospodarowanie odpadami

Kary nakładane w postępowaniu administracyjnym przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska (WIOŚ) nie zawsze są prawidłowo obliczone czy zasadne. Wniesienie skutecznego odwołania stanowi ważny instrument walki o prawa przedsiębiorców gospodarujących odpadami. Warto zatem zastanowić się, jakie argumenty mogą wpłynąć na uniknięcie kary nałożonej przez WIOŚ lub na zmniejszenie jej wysokości.

Uniknięcie kary – sposób pierwszy

Zgodnie z art. 189f §1 pkt 1 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. DzU z 2021 r. poz. 735, dalej Kpa): „Organ administracji publicznej, w drodze decyzji, odstępuje od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestaje na pouczeniu, jeżeli waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa”.

Niezastosowanie lub niewłaściwe zastosowanie ww. przepisu może stanowić uchybienie WIOŚ. Ponadto zarówno WIOŚ, jak i Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ) mają obowiązek z urzędu rozważyć możliwość zastosowania ww. przepisu (zob. wyrok WSA w Gliwicach z dn. 17.02.2021 r., sygn. akt III SA/GI 753/20).

Aby odstąpiono od wymierzenia kary, wskazane w §1 pkt 1 przesłanki powinny wystąpić łącznie. Innymi słowy, organ obligatoryjnie odstępuje od nałożenia kary w przypadku, gdy ustali, że waga naruszenia prawa była znikoma i jednocześnie strona zaprzestała naruszenia. Określenie „znikomość naruszenia”pozostawia WIOŚ-owi pole do interpretacji. Należy zaznaczyć, że – zgodnie z orzecznictwem – nawet potencjalne zagrożenie dla środowiska przekracza znikomość naruszenia¹. Z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Warszawie z 9 kwietnia 2021 r. (sygn. akt VII SA/Wa 1970/20) wynika, że oceniając, czy w danej sprawie mamy do czynienia z naruszeniem o znikomej wadze, można odwołać się do rozwiązań obowiązujących w prawie karnym, gdzie stopień ciężkości naruszenia przez sprawcę prawa mierzony jest tzw. stopniem społecznej szkodliwości czynu, którego „znikomość” również stanowi negatywną przesłankę do wszczęcia lub dalszego prowadzenia postępowania karnego. Zgodnie z art. 115 §1 kodeksu karnego, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, a także postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia².

Jak wskazuje się w doktrynie³, „przy ocenie wagi naruszenia prawa należy kierować się tym, czy konkretne naruszenie prawa wywołało (lub mogło wywołać) skutki faktyczne lub prawne w obszarze konkretnych dóbr prawnie chronionych, tj. dóbr chronionych przez naruszoną normę sankcjonowaną, wskazując, że jeżeli konkretne naruszenie prawa:

• wywołało (lub mogło wywołać) poważne negatywne skutki w obszarze dóbr prawnie chronionych, to przyjąć należy, że waga naruszenia prawa jest znaczna;
• wywołało (lub mogło wywołać) sporadyczne negatywne skutki w obszarze dóbr prawnie chronionych, to przyjąć należy, że waga naruszenia prawa nie jest znaczna;
• wywołało jednostkowe i nieznacznie negatywne skutki w obszarze dóbr prawnie chronionych lub skutków tych w ogóle nie wywołało i wywołać nie mogło, to przyjąć należy, że waga naruszenia prawa jest znikoma”.

Drugi sposób na uniknięcie kary

Zgodnie z art. 189f §1 pkt 2 Kpa, „Organ administracji publicznej, w drodze decyzji, odstępuje od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestaje na pouczeniu, jeżeli za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna”.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, „powyższe cele mogą być osiągnięte również w wyniku wyznaczenia stronie przez organ terminu do usunięcia naruszenia prawa lub powiadomienia właściwych podmiotów o stwierdzonym naruszeniu prawa (art. 189f § 2 k.p.a.). Wyznaczenie takiego terminu jest fakultatywne. Jeżeli jednak strona w wyznaczonym terminie przedstawiła żądane dowody, to organ jest zobligowany do odstąpienia od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestania na pouczeniu”⁴.

Sposób trzeci

Zgodnie z art. 189e Kpa, „W przypadku gdy do naruszenia prawa doszło wskutek działania siły wyższej, strona nie podlega ukaraniu”. Zaistnienie siły wyższej wyłącza dopuszczalność ukarania strony administracyjną karą pieniężną. Stwierdzenie tej okoliczności przez organ administracji publicznej w toku postępowania skutkuje jego umorzeniem na podstawie art. 105 §1 k.p.a.

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 30 września 2014 r. (sygn. akt II GSK 299/13) przywołał utrwalone w doktrynie i judykaturze rozumienie pojęcia siły wyższej jako „zdarzenie:

a) zewnętrzne,

b) niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia,

c) którego skutkom nie można zapobiec,

przy czym muszą to być przeszkody o charakterze bezpośrednim. Najczęściej podawanymi przykładami siły wyższej są zdarzenia związane z działaniem sił przyrody, np. powodzie, pożary o dużych rozmiarach, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów czy epidemie”⁵.

Stan epidemii COVID-19, wprowadzony §1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, stanowi siłę wyższą – w rozumieniu art. 189e Kpa. Jednak aby uwolnić się od kary, konieczne jest wykazanie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy epidemią COVID-19 a niedopełnieniem obowiązków ciążących na gospodarującym odpadami.

Sposób czwarty na uniknięcie kary

Zgodnie z art. 194 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. DzU z 2021 r. poz. 779):

• „ust. 6. Wysokość kary, o której mowa w ust. 4, oblicza się, uwzględniając ilość i właściwości odpadów, w sposób określony w załączniku nr 6 do ustawy.
• ust. 6a. W przypadku braku możliwości obliczenia wysokości administracyjnej kary pieniężnej, o której mowa w ust. 4, w sposób określony w załączniku nr 6 do ustawy, wysokość tej kary oblicza się, uwzględniając przesłanki określone w art. 199.
• ust. 7. Wysokość kary, o której mowa w ust. 5, oblicza się, uwzględniając w szczególności ilość i właściwości odpadów, możliwość wystąpienia zagrożeń dla ludzi lub środowiska oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy”.

Za wymienione w art. 194 ust. 1 ustawy o odpadach naruszenia WIOŚ wymierza karę odpowiednią do stopnia naruszenia prawa. Obliczenie wysokości kary powinno zostać poprzedzone postępowaniem dowodowym. Pomimo iż w pewnych przypadkach ustalenie np. ilości odpadów jest problematyczne, WIOŚ powinien dokonać przynajmniej oszacowania ich ilości⁶.

Sposób piąty

Zgodnie z art. 199 ustawy o odpadach, „Przy ustalaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej wojewódzki inspektor ochrony środowiska uwzględnia rodzaj naruszenia i jego wpływ na życie i zdrowie ludzi oraz środowisko, okres trwania naruszenia i rozmiary prowadzonej działalności oraz bierze pod uwagę skutki tych naruszeń i stopień zagrożenia środowiska”.

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska ma obowiązek przeanalizować w sprawie wszelkie okoliczności, które mają wpływ na wysokość nałożonej kary. Warto zwrócić uwagę na jej prawidłowe ustalenie, ze względu na dużą rozbieżność pomiędzy najniższą i najwyższą wysokością kary, określoną w art. 194 ust. 3-5 ustawy o odpadach:

• za naruszenia, o których mowa w ust. 1 art. 194 ustawy o odpadach, wynosi nie mniej niż 5000 zł i nie może przekroczyć 1 000 000 zł;
• za zbieranie odpadów lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia, o którym mowa w art. 41 kara wynosi nie mniej niż 10 000 zł i nie może przekroczyć 1 000 000 zł;
• za gospodarowanie odpadami niezgodnie z posiadanym zezwoleniem, o którym mowa w art. 41 kara wynosi nie mniej niż 1000 zł i nie może przekroczyć 1 000 000 zł.

Źródła:

1. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8.03.2021 r. (sygn. akt IV SA/Wa 2686/20).
2. Dudziak S.: Zasady wymiaru administracyjnych kar pieniężnych po nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego. „Samorząd Terytorialny” 6/2018.
3. Cebera A., Firlus J. G. Art. 189 (f). [w]: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. 2019.
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3.07.2020 r. (sygn. akt VI SA/Wa 1026/20).
5. Szelągowska K. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz do art. 127-269. Tom III, red. M. Karpiuk, P. Krzykowski, A. Skóra. Olsztyn 2021.
6. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 8.02.2017 r. (sygn. akt II SA/Łd 980/16).

fot. na otwarcie sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)

Artykuł opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Radców Prawnych Klatka i Partnerzy