Sejm uchwalił kolejną nowelizację ustawy o odpadach (Ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw). Jej tekst został przekazany do Senatu, który nie wniósł znaczących poprawek (uchwała Senatu z 29 października 2021 r.). Część zmian wprowadzonych do ustawy o odpadach dotyczy art. 14, który reguluje kwestię utraty statusu odpadów.
Kwestia utraty statusu odpadów – pięć ważnych przesłanek
Zmiany w przepisie są niewielkie, jednak w praktyce mogą mieć duże znaczenie. Artykuł 14 ust. 1 ustawy o odpadach zakłada pięć przesłanek utraty statusu odpadów. Po pierwsze, odpady mają zostać poddane procesowi odzysku (po zmianie przepisów zaakcentowano znaczenie recyklingu, co jest zmianą raczej „kosmetyczną”, ponieważ recykling jest szczególnym rodzajem odzysku). Po drugie:
a) przedmiot lub substancja są powszechnie stosowane do konkretnych celów,
b) istnieje rynek takich przedmiotów lub substancji lub popyt na nie,
c) dany przedmiot lub substancja spełniają wymagania techniczne dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagania określone w przepisach i w normach mających zastosowanie do produktu,
d) zastosowanie przedmiotu lub substancji nie prowadzi do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska.
Nowelizacja wprowadza zmiany do przesłanki z lit. a), a mianowicie dokonano modyfikacji przepisu umożliwiającej utratę statusu odpadów przez przedmioty lub substancje, które mają być „wykorzystane do konkretnych celów”, bez obecnie obowiązującego zastrzeżenia, że mają być „powszechnie stosowane” do tych celów. Po nowelizacji wystarczające więc będzie wykazanie, że dla danego produktu powstałego po przetworzeniu mamy określone zastosowanie, nawet jeśli zastosowanie to jest innowacyjne, nowe, nie jest (nie było) powszechnie stosowane.
Kwestia utraty statusu odpadów – zmiana art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy o odpadach
Najważniejsza zmiana dotyczy art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy o odpadach. Otrzymał on nowe brzmienie, wskazujące na to, że aby można było mówić o utracie statusu odpadów przez przedmiot lub substancję, musi on dodatkowo spełniać szczegółowe warunki utraty statusu odpadów, które są określone albo w przepisach prawa Unii Europejskiej (UE), albo w przepisach wydanych na podstawie ust. 1a, a jeżeli nie zostały określone w tych przepisach – w zezwoleniu na przetwarzanie odpadów.
Innymi słowy, postępowanie w celu utraty statusu odpadów może odbywać się na trzy sposoby:
1) zgodnie z przepisami UE,
2) zgodnie z przepisami wykonawczymi wydanymi na podstawie ustawy o odpadach albo
3) zgodnie z decyzją na przetwarzanie odpadów.
W uzasadnieniu nowelizacji podaje się, że powyższa zmiana ma na celu uporządkowanie przepisów dotyczących instytucji utraty statusu odpadu oraz że trzy sposoby utraty statusu odpadów funkcjonują już obecnie w systemie gospodarki odpadami i wynikają z dyrektywy ramowej w sprawie odpadów.
Przesłanki utraty statusu odpadów muszą być wykazane i określone w zezwoleniu na przetwarzanie odpadów
Jednak nie do końca tak to działa. Rzeczywiście część organów kontroli (w szczególności wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska – WIOŚ-ie) wskazuje, że aby móc powołać się na utratę statusu odpadów, przesłanki muszą być wykazane i określone w zezwoleniu na przetwarzanie odpadów (chyba że określają je przepisy UE lub polskie rozporządzenie). W zezwoleniu powinno być więc wskazane, że po przeprowadzeniu recyklingu odpadów (lub innego odzysku) powstały produkt, o danych parametrach, nie jest już odpadem, ponieważ spełnione są wszystkie przesłanki z art. 14.
W praktyce jednak duża część starszych zezwoleń wcale nie odwołuje się do przesłanek utraty statusu odpadów z art. 14 (niektóre to robią w sposób bardzo lakoniczny albo w ogóle nie ma o tym mowy). Natomiast przedsiębiorcy prowadzący recykling odpadów (np. tworzyw sztucznych) powstałe po recyklingu substancje sprzedają jako produkt (bez rygorów odnoszących się do odpadów), nawet jeśli zezwolenie milczy w tym temacie. Bo przecież istotą recyklingu jest ponowne przetwarzanie odpadów na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach.
Zezwolenie powinno wprost wskazywać, że materiał po przetworzeniu nie stanowi już odpadów
Zmiana przepisów spowoduje, że aby móc powołać się na utratę statusu odpadów, warunki odzysku (recyklingu), cechy produktu oraz przesłanki z art. 14 będą musiały być bezwzględnie opisane w zezwoleniu (należy o tym pamiętać, występując o nowe zezwolenie lub zmianę dotychczasowego). Zezwolenie powinno wprost wskazywać, że materiał po przetworzeniu stanowi lub nie stanowi już odpadów. Brak takiego zapisu spowoduje, że nie będzie można sprzedawać produktów powstałych po recyklingu z pominięciem zasad gospodarowania odpadami (sprzedawane będą odpady, a nie produkty, co powoduje, że należy stosować wszystkie zasady dotyczące konkretnego kodu odpadu, w szczególności przekazać je podmiotowi posiadającemu zezwolenie na zabieranie/przetwarzanie odpadów).
Nowelizacja rzeczywiście pozwoli uporządkować te kwestie. Być może w końcu nie będzie sporów, które aktualnie nieraz mają miejsce, czy to, co powstało po przetwarzaniu, jest jeszcze odpadem, czy taki status utraciło. Spory te czasem kończą się wymierzeniem administracyjnej kary pieniężnej za przyjmowanie spornych materiałów (według WIOŚ – odpadów), bez posiadania zezwolenia na zbieranie lub przewarzanie odpadów. Problem jest więc niebagatelny. Na marginesie, aktualnie ustawa o odpadach przewiduje karę pieniężną zarówno za przetwarzanie odpadów bez zezwolenia, jak i za przekazanie odpadów podmiotom nieuprawnionym (nie posiadającym zezwolenia) – przed 23 września 2021 r. ten ostatni czyn stanowił „jedynie” wykroczenie.
Kwestia utraty statusu odpadów – brak przepisów przejściowych
Co jednak stanie się ze starymi zezwoleniami, które w tak szczegółowy sposób nie regulują utraty statusu odpadów? Albo w ogóle milczą na ten temat? Co z dotychczasową praktyką recyklerów? Zaczną sprzedawać po prostu odpady (zmniejszenie rynku) czy utrzymają swoją praktykę, narażając się na konsekwencje finansowe? Nowelizacja nie zawiera w tym zakresie żadnych przepisów przejściowych.
W mojej ocenie, jeśli dane zezwolenie milczy na temat utraty statusu odpadów, a chcemy z tej regulacji nadal korzystać, dla własnego bezpieczeństwa powinniśmy wystąpić o wprowadzenie stosownej zmiany do zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Zmiana ta może być poczytana jako „istotna zmiana” zezwolenia, w związku z czym powinna być poprzedzona kontrolą WIOŚ-u i wydaniem przez niego postanowienia o spełnianiu przez instalację warunków środowiskowych. To z kolei powoduje, że zbyt szybko zmiany tej nie uzyskamy (aktualnie na kontrolę WIOŚ w związku ze zmianą zezwolenia trzeba czekać co najmniej kilka miesięcy). Dodatkowo generuje pewien stres, bo nawet przy dochowaniu wszelkiej staranności zawsze pewną niewiadomą jest ocena instalacji dokonana przez WIOŚ, o czym, niestety, przekonało się wielu przedsiębiorców na etapie tzw. aktualizacji zezwoleń. Negatywna opinia WIOŚ-u, co do zasady, skutkuje odmową zmiany zezwolenia (chyba że organ skorzysta z furtki przewidzianej w art. 41a ust. 4 ustawy o odpadach).
Kwestia utraty statusu odpadów – praktyka pokaże jakie będzie podejście WIOŚ-ów
Mimo tych okoliczności, warto uporządkować powyższe kwestie w zezwoleniu, ponieważ w przypadku ewentualnej kontroli WIOŚ-u brak zmiany decyzji może mieć negatywne skutki zarówno dla przekazującego odpady (według nas produkty), jak i przyjmującego je. Oba podmioty mogą zostać obciążone administracyjną karą pieniężną na podstawie art. 194 ust. 1 pkt 3a i ust. 4 ustawy o odpadach. Praktyka pokaże, jak do problemu podejdzie WIOŚ.
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł został opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Radcy Prawnego Dominiki Nosal
