Najwyższa Izba Kontroli (NIK) sprawdziła prawidłowość pobierania opłat za zarządzanie odpadami w wybranych mazowieckich gminach. Tylko w przypadku dwóch gmin nie wykryto uchybień. W pozostałych stwierdzono nieefektywne egzekwowanie opłat – podał NIK.
Zarządzanie odpadami to obowiązek gmin
Jak tłumaczy NIK, gminy mają obowiązek utrzymania czystości na swoim terenie, dlatego muszą zarządzać odpadami komunalnymi. Koszty zarządzania odpadami są pokrywane przez ich wytwórców. Dochody z opłat powinny równoważyć koszty systemu. Na wspomniane koszty składają się odbiór, transport, przetwarzanie odpadów i utrzymanie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK-ów). Jeśli system się nie bilansuje, gminy muszą pokrywać niedobory finansowe z innych źródeł. To zaś może wpływać na ich zdolność do realizacji ich pozostałych zadań.
Nieefektywne egzekwowanie opłat za gospodarowanie odpadami
Jak podał NIK, wszystkie skontrolowane gminy wprowadziły stosowne akty prawne dotyczące gospodarowania odpadami. Określono w nich metody ustalania opłaty, wysokość stawek, termin i warunki składania deklaracji. Jednak podejście samorządów nie gwarantowało prawidłowego ustalenia liczby płatników. Większość gmin ustaliła stawki na maksymalnym poziomie. Wyższe stawki przyczyniają się do zwiększenia dochodów z opłat, ale mogą również zniechęcać mieszkańców do segregacji odpadów.
W siedmiu z 10 skontrolowanych gmin postępowania prowadzono zgodnie z prawem. W trzech gminach nie podjęto działań w przypadku braku deklaracji. Aż 90% gmin wybrało metodę naliczania opłaty w modelu „od mieszkańca”. Choć jest ona społecznie akceptowalna, generuje duże ryzyko, że nie wszyscy mieszkańcy są objęci opłatami. Jak tłumaczy NIK, gminy miały trudności z ustaleniem liczby mieszkańców oraz w ogóle tego, czy dana nieruchomość jest zamieszkana. W ciągu kontroli tylko w dwóch gminach nie wykryto błędów w naliczaniu i egzekwowaniu opłat za odpady.
Według NIK-u nieprawidłowości finansowe wyniosły 4 687 624 zł, z czego 904 842 zł zapłacono po kontroli.
Ograniczona możliwość weryfikacji opłat za zarządzanie opłatami
Maksymalną stawkę opłat określa ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Gminy mogą wybrać metodę ustalania opłat spośród czterech wymienionych w ustawie. Wiele samorządów narzeka, że możliwość weryfikowania deklaracji mieszkańców przez urząd jest ograniczona. Tymczasem często zdarza się, że mieszkańcy nie aktualizują informacji o liczbie osób zamieszkujących w gospodarstwie – zwraca uwagę NIK.
Jak tłumaczy Izba, w razie niewłaściwej realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi gminę mogą spotkać przykre konsekwencje. Mogą to być sankcje finansowe, ale także miejscowe pogorszenie kondycji środowiska bądź zdrowia mieszkańców. Dlatego NIK zaleca gminom, aby skupiły się na poprawie systemu kontroli i egzekwowania opłat za odpady.
Edukacja i komunikacja – klucz do sukcesu
Właściwa edukacja i komunikacja z mieszkańcami to klucz do zwiększenia efektywności systemu gospodarowania odpadami – podkreśla NIK. Mieszkańcy muszą być świadomi, jakie są ich obowiązki, ale też tego, jakie korzyści płyną z prawidłowego gospodarowania odpadami. Izba zwraca uwagę na fakt, że gminy powinny w tym celu aktywnie współpracować m.in. z firmami odbierającymi i przetwarzającymi odpady, organizacjami pozarządowymi i szkołami. Tylko dzięki skoordynowanym działaniom na różnych szczeblach można skutecznie chronić środowisko – zaznacza NIK.
Jak podkreśliła NIK, kluczowe jest również regularne monitorowanie i aktualizowanie danych dotyczących liczby mieszkańców i ilości produkowanych odpadów. Takie działania pozwolą na skuteczniejsze planowanie i zarządzanie systemem gospodarowania odpadami. Również istotne jest wprowadzenie efektywnych mechanizmów, które motywują do segregacji odpadów. Mogą to być na przykład programy lojalnościowe dla mieszkańców, którzy regularnie segregują odpady. Mogą to być także dodatkowe opłaty za odbiór odpadów niesegregowanych.
Izba wskazuje także na potrzebę poprawy infrastruktury związanej z gospodarowaniem odpadami. Dotyczy to m.in. dostępności pojemników na różne rodzaje odpadów, a także regularnego i efektywnego odbioru nieczystości.
Na podstawie: nik.gov.pl
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
