Cz. 2. Ekonomia, rynek oraz uwarunkowania indywidualne
Rynek gospodarki odpadami będą kształtować rozwiązania prawne. Dla realizacji celów gospodarki odpadami ważne jest zatem, żeby rynek podążał za wymaganiami prawnymi, by poprzez niego dokonywała się realizacja polityki odpadowej. Można przyjąć, że rynek będzie podążał za prawem, jednak odpowiedzialni za kształtowanie prawa winni mieć na uwadze, by tworzyć dobre warunki rozwoju rynku, który może w istotny sposób wspierać i zapewniać realizację celów gospodarki odpadami.
| Artykuł jest drugą częścią serii poświęconej kierunkom modernizacji sortowni w kontekście aktualnych uwarunkowań. Część pierwsza poświęcona prawu i polityce odpadowej jest dostępna pod linkiem sozosfera.pl, a część trzecia dotycząca technologii i efektywności zostanie opublikowana 9 lipca 2024. Zapraszamy do lektury! |
Ekonomia i rynek w procesie modernizacji sortowni odpadów komunalnych
Przez rynek należy rozumieć jego uczestników, tj. podmioty na nim działające i relacje między nimi. Przy czym istotne jest zwrócenie uwagi zarówno na podmioty sektora publicznego, jak i na sektor podmiotów prywatnych. Każdy z tych sektorów posiada swoją specyfikę. Podmioty sektora publicznego w pierwszej kolejności będą miały na uwadze zagospodarowanie odpadów wytwarzanych na określonym obszarze i tym samym zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie gospodarki odpadami, a w dalszej perspektywie wskaźniki ekonomiczne (bilansowanie systemu). Z kolei podmioty sektora prywatnego, poprzez zagospodarowanie odpadów, będą dążyły przede wszystkim do osiągnięcia wskaźników ekonomicznych (zysk), wypełniając zlecony im przez sektor publiczny zakres usług. Różnice między tymi sektorami wynikają z odmiennej natury obydwu rodzaju podmiotów i stanowią podstawę ekonomii dla każdego z nich. Oczywiście, będzie to miało znaczenie dla decyzji w zakresie budowy czy modernizacji sortowni odpadów. Przykładowo, jeśli podmioty publiczne będą skupiały się na danym obszarze działalności, to podmioty komercyjne będą dążyły do ekspansji rynkowej i budowania przewagi na rynku. Natomiast w interesie podmiotów publicznych niekoniecznie leży dążenie do pozyskiwania coraz większych strumieni odpadów, bo wystarczy, że zaspokoją potrzeby lokalne. Natomiast w kalkulację podmiotów prywatnych wliczone są efekty prawa skali, zgodnie z którym koszt inwestycji w każdą kolejną godzinową tonę wydajności instalacji technologicznej spada w miarę zwiększania wydajności takiej instalacji. Liczne obliczenia i analizy potwierdzają, że przy prawidłowym doborze technologii i dobrym przygotowaniu inwestycji, np. budowy lub modernizacji sortowni, uwzględniającej również aspekty ekonomiczne, efekty ekonomiczne mogą być zwielokrotniane.
Malejąca efektywność krańcowa i dopłata z ROP
Patrząc z ekonomicznego punktu widzenia należy zauważyć jeszcze jedno zjawisko – malejącej efektywności krańcowej, które wpływa na decyzje inwestorów. Przejawia się ona w tym, że efektywność odzysku dodatkowego punktu procentowego frakcji surowcowych maleje w miarę zwiększania stopnia intensywności procesu sortowania. Przykładowo: inwestycja w układ umożliwiający wysortowanie 80% PET, PE, PP itp. z frakcji średniej odpadów komunalnych przynosi większe zyski jednostkowe, niż dalsza inwestycja i próba sięgania po kolejne punkty procentowe tych frakcji surowcowych. W którymś momencie inwestycja w dodatkowe układy separujące na linii technologicznej nie generuje już dodatkowych zysków i z punktu ekonomii nie ma uzasadnienia. Dochodzimy wtedy do sytuacji, kiedy nie opłaca się dodatkowo inwestować w kolejne punkty procentowe odzysku i układ technologiczny z punktu ekonomicznego osiąga swoje optimum. To jednak zależy od uwarunkowań, np. systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Dlatego, jeśli polityka odpadowa stawia za cel maksymalizację odzysku frakcji surowcowych, to tak istotne jest ukierunkowanie tej polityki na motywowanie podmiotów gospodarczych, aby działały w tym celu, również za pomocą narzędzi rynkowych, do których należą dopłaty z ROP. Dopłaty z ROP skierowane do instalacji i promujące odzysk powodują wzrost opłacalności wysortowania każdej kolejnej tony frakcji surowcowej i uzasadniają wyższe wydatki inwestycyjne ponoszone w tym kierunku.
Specjalizacja i uwarunkowania zewnętrzne – istotne czynniki decyzji o kierunku modernizacji sortowni odpadów komunalnych
Kształtowanie rynku poprzez prawo i prowadzoną politykę odpadową powoduje kolejne zjawisko, jakim jest specjalizacja. Chodzi nie tylko o specjalizację poszczególnych podmiotów na rynku, ale również specjalizację w dziedzinie technologii. Jeśli bowiem kilka lat temu uzasadnione było przede wszystkim budowanie instalacji wielofunkcyjnych (uzasadnienie takie wciąż występuje w określonych uwarunkowaniach), tak dzisiaj, z uwagi na wielość różnych strumieni odpadów, ich specyfikę oraz działające prawo skali, zasadne staje się budowanie czy modernizowanie instalacji ukierunkowanych na zagospodarowanie określonych frakcji, na przykład nastawionych na odpady tworzywowe zbierane selektywnie, na odpady zmieszane, papier zbierany selektywnie, linie do produkcji paliwa alternatywnego, instalacje przygotowujące strumień odpadów do biologicznego przetwarzania czy termicznej utylizacji, a dalej również na nowe obszary rozwoju technologii i sortowania odpadów budowlanych, wielkogabarytowych, drewna czy tekstyliów.
Mówiąc o rynku oraz patrząc z perspektywy budowy czy modernizacji instalacji do sortowania, trzeba też zwrócić uwagę na dostawców maszyn i technologii. Dostawcy urządzeń i rozwiązań technologicznych posiadają własne doświadczenie i możliwości, które warto rozeznać i wykorzystać w procesie budowy lub modernizacji instalacji do sortowania. Duże znaczenie mają również odbiorcy produktów wytworzonych na instalacjach. Określają oni bowiem możliwości i warunki (w tym ceny) sprzedaży produktów oraz koszty zagospodarowania pozostałości po procesie przetwarzania. Z kolei dla analiz porównawczych różnych wariantów inwestycyjnych istotne znaczenie mają inne czynniki rynkowe, np. koszty pracy i ceny energii elektrycznej. Uwzględnienie ich w rachunku ekonomicznym, w porównaniu wariantów technologicznych i opcji inwestycyjnych jest konieczne dla prawidłowego przygotowania inwestycji i procesu podejmowania decyzji.
Uwarunkowania indywidualne formują kształt inwestycji
O kierunkach modernizacji sortowni lub szerzej – infrastruktury sortowania odpadów decydować będą czynniki: prawne, związane z polityką gospodarki odpadami oraz rynkowe. Natomiast odczytanie tych czynników zawsze będzie następowało przez pryzmat sytuacji indywidualnej. Składają się na nią m.in.: własne doświadczenie, poziom rozwoju i stan istniejącej infrastruktury technologicznej zakładu. Do tych uwarunkowań dochodzą przewidywane strumienie odpadów dostarczane do przetwarzania i ich skład morfologiczny, cele biznesowe i cele procesów technologicznych. A także: istniejące ograniczenia, jak np. wielkość hali, możliwości zagospodarowania terenu, sąsiednie otoczenie, pozwolenia, uwarunkowania logistyczne, budżetowe i czasowe itd. Warto w tym obszarze uwzględnić również cechy osobowe kadry zarządzającej, takie jak świadomość, zaangażowanie czy wola rozpoczynania i prowadzenia projektów (w tym inwestycji).
Tak jak czynniki prawno-rynkowe wskazują kierunki, tak czynniki indywidualne formują kształt konkretnej inwestycji. Na przykład, jeżeli jakiś podmiot dysponuje strumieniem odpadów np. tworzyw zbieranych selektywnie, a nie posiada odpowiedniej instalacji, to inwestycja będzie polegać na jej budowie. Jeśli inny podmiot będzie dysponował kilkuletnią instalacją, częściowo już zautomatyzowaną, to inwestycja będzie polegać na jej rozbudowie i modernizacji. Można wskazać jeszcze inne sytuacje, np. jeśli ktoś posiada wyeksploatowaną, kilkunastoletnią linię, to być może warto w takim przypadku pomyśleć o wykorzystaniu istniejącej hali i wykonaniu w tym obiekcie nowoczesnej linii sortowniczej, oczywiście po wcześniejszym demontażu wyeksploatowanej i zużytej już technologicznie linii.
Modernizacja sortowni odpadów komunalnych – decyzja poprzedzona spojrzeniem na wyniki procesowe, technologiczne i ekonomiczne
Można jeszcze inaczej spojrzeć na istniejącą sytuację. Chodzi o spojrzenie niezależne od wieku i wyeksploatowania linii, a uwzględniające wyniki procesowe i technologiczne oraz ekonomiczne, osiągane poziomy odzysku w porównaniu do potencjału odpadów. W takim przypadku można sformułować pytanie: jaka inwestycja byłaby uzasadniona ekonomicznie? Jeszcze inaczej, z punktu widzenia potrzeb, można zbadać, który segment technologiczny wymaga poprawy. Czy konieczne jest dostosowanie linii do nowych potrzeb, np. nowego lub zwiększającego się strumienia odpadów? Dla niektórych instalacji trzeba z kolei poszukiwać sposobów na zwiększenie przepustowości, dodatkowo w powiązaniu ze zwiększeniem poziomów odzysku, pogłębieniem segregacji (wydzielenie większej liczby frakcji materiałowych) czy dobudową segmentu rozdrabniania odpadów.
W aspekcie czynników indywidualnych decydujących o kierunkach modernizacji sortowni czy zakładu, należy zwrócić uwagę jeszcze na jeden istotny aspekt – podmiotowy, związany z osobami decydującymi o funkcjonowaniu i rozwoju zakładu. Każda inwestycja, w tym modernizacja sortowni wymaga inicjatywy, decyzji, działania podmiotowego, czyli działania sprawczego związanego z podjęciem odpowiedzialności. To trudny, ale istotny czynnik dobrej inwestycji, modernizacji, jeśli ma ona służyć rozwojowi. Postawa prorozwojowa, aktywna, inwestycyjna jest przeciwieństwem postawy zachowawczej, biernej, skoncentrowanej jedynie na administrowaniu i czerpaniu korzyści ze stanu istniejącego. Przyglądając się temu, należy zwrócić uwagę, że niektórzy inwestorzy nawet w procesie inwestycyjnym, który inicjują, w jego trakcie przyjmują jednak postawę odmienną: dostrzegają uwarunkowania i potrzebę modernizacji, ale swoją podmiotowość, decyzyjność i sprawczość oddają podmiotom trzecim, jakby wykupując swoją odpowiedzialność. Być może zapominają przy tym, że sami w przyszłości zostaną z konsekwencjami, których na inne podmioty przenieść już nie można: wydane środki inwestycyjne, zobowiązania finansowe, poświęcony czas i zagospodarowaną przestrzeń. Mowa tutaj o wierze w to, że podmiot trzeci lepiej zadba o interesy inwestora niż on sam. Z doświadczeń wynika jednak, że nikt lepiej nie zadba o inwestycję, niż sam inwestor, który jest aktywny, zaangażowany, otwarty na współpracę i dialog, poszukujący rozwiązań, potrafiący rozeznawać uwarunkowania i oceniać sytuację, weryfikować dostępne i proponowane rozwiązania, a przede wszystkim utożsamiający się z zakładem, kierujący się celami stawianymi przed instalacją i działający we własnym, zdefiniowanym interesie.
Myślenie długookresowe zmienia perspektywę
Możliwe jest przyjęcie jeszcze innej postawy, która będzie przekładała się na decyzje inwestycyjne, a może raczej na ich brak. Przykład: duży miejski zakład, stabilny strumień odpadów zbieranych selektywnie oraz odpadów zmieszanych, wyeksploatowana kilkunastoletnia sortownia manualna, dziesiątki milionów złotych płaconych za zagospodarowanie frakcji kalorycznej (w dużej mierze niewysortowanych surowców) oraz utracone rocznie milionowe korzyści z nieodzyskanych surowców. Sortowni nie ma na liście priorytetów inwestycyjnych. Nawet w sytuacji, kiedy ktoś nie jest przygotowany finansowo na inwestycję, to nietrudno zauważyć, że w takim przypadku, przy dobrej technologii, ukierunkowanej na efektywność, inwestycja mogłaby spłacić się w okresie kilku lat, poprawić kondycję finansową zakładu i umożliwić realizację innych projektów, które akurat znalazły się wśród priorytetów inwestycyjnych.
Z czego wynika taka wieloletnia postawa? Krótkowzroczność? Brak świadomości? Brak podejścia strategicznego i rozwojowego? Brak myślenia w kategoriach ekonomicznych? A może świadomie prowadzona polityka? Ktoś w takiej sytuacji bardzo szybko zauważyłby szansę na wykreowanie projektu i zamieniłby problem w profitowe przedsięwzięcie, poprawiające kondycję całego zakładu, zapewniające finansowanie innych projektów i pozwalające osiągnąć wyższe poziomy odzysku. Myślenie długookresowe zmienia perspektywę. Daje szansę spojrzenia w makroskali, zarządzania strategicznego, przygotowania programu i uporządkowania działań inwestycyjnych.
Konkretna rzeczywistość danego zakładu
Widać zatem, że konkretna rzeczywistość danego zakładu, jak również jej indywidualne postrzeganie i podejście kadry zarządzającej tym zakładem, nadaje indywidualną specyfikę każdej inwestycji, decyzjom, kierunkom modernizacji sortowni odpadów czy całego zakładu. I to także są czynniki, które decydują o kierunkach modernizacji sortowni.
Komentarze, uwagi lub pytania przesłane z podaniem hasła „SOZOSFERA” w tytule wiadomości zostaną uwzględnione przy przygotowywaniu czwartej części artykułu. Prosimy je kierować na adres: mklimek@sutco.pl.
fot. 4 x sozosfera.pl (zdjęcia ilustracyjne)
