Walka z „szarą strefą” w ochronie środowiska nabiera tempa. Nadanie nowych uprawnień, a także wzmocnienie kadrowe Inspekcji Ochrony Środowiska jest faktem, który ma spowodować dynamiczną walkę z patologiami na rynku zagospodarowania odpadów. Odnosi się to także do nielegalnego międzynarodowego obrotu odpadami. Zarówno pomorski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), jak i inne organy administracji państwowej mają za zadanie dbanie o to, aby na teren naszego kraju nie były wprowadzane odpady zza granicy, w tym przez granicę morską, jeśli miałoby to nastąpić z pogwałceniem prawa.
Zatrzymany międzynarodowy transport odpadów
Od 28 czerwca do 12 lipca 2018 r. Pomorski Urząd Celno-Skarbowy w Gdyni i WIOŚ w Gdańsku zatrzymały 45 kontenerów zawierających łącznie blisko 1100 ton odpadów z Wielkiej Brytanii. Były one transportowane jako tworzywa sztuczne. Jednak oględziny wykazały, że faktycznie w kontenerach znajdowały się odpady zmieszane pochodzenia komunalnego. Były to, m.in. opakowania z tworzyw sztucznych zawierające resztki żywności i z metalu (puszki po napojach). Kontenery zawierały także opakowania po chemii gospodarczej i kosmetykach, a także opakowania papierowe oraz resztki papieru i tektury oraz torebki foliowe.
Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. nr 1013/2006 w sprawie przemieszczania odpadów, przemieszczanie zmieszanych odpadów komunalnych podlega procedurze uprzedniego pisemnego zgłoszenia i zgody. Zatem w przypadku transgranicznego przemieszczania odpadów komunalnych, osoba organizująca przemieszczanie powinna, zgodnie z art. 4 ww. rozporządzenia, dokonać uprzedniego pisemnego zgłoszenia właściwemu organowi wysyłki i za pośrednictwem tego organu. Zgłaszający zobowiązany był zatem wypełnić dokument zgłoszeniowy oraz, w stosownych przypadkach, dokument przesyłania. W przypadku powyższych transportów brakowało dokumentów potwierdzających dokonanie procedury i zgłoszenia. W myśl przepisów, nielegalne przemieszczanie odpadów oznacza przemieszczanie odpadów dokonane bez zgłoszenia i zgody właściwych organów. Tym samym organ środowiska Wielkiej Brytanii powinien podjąć jak najszybciej stosowne działania gwarantujące zwrot odpadów przez podmiot odpowiedzialny za ich nielegalną wysyłkę lub podjęcie działań przez organ ochrony środowiska Wielkiej Brytanii.
Dzięki Głównemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska w Warszawie odpady te wróciły już do swojego macierzystego kraju.
Prawo karne w ochronie środowiska
Warto podkreślić, że w lipcu 2018 r. dokonano szeregu zmian w ustawie o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, dodając np. w niej art. 11b w brzmieniu, które jednoznacznie wskazuje zakaz przywozu na teren kraju zmieszanych odpadów komunalnych i odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych, z wyłączeniem zebranych selektywnie przeznaczonych do recyklingu.
Obecnie możemy mówić o wyodrębnianiu się prawa karnego ochrony środowiska a pojęcie to może być rozumiane trojako:
- sensu stricto – zbiór przepisów o przestępstwach przeciwko środowisku;
- sensu largo – zbiór przepisów o przestępstwach i wykroczeniach przeciwko środowisku;
- sensu largissimo – zbiór przepisów o przestępstwach, wykroczeniach i deliktach administracyjnych przeciwko środowisku.
Koncepcja najszersza, wskazana przez prof. Wojciecha Radeckiego, dotycząca prawa karnego ochrony środowiska, jest nowatorska i dyskusyjna, bowiem kary pieniężne są zaliczane zwykle do środków odpowiedzialności administracyjnej. Istotne podobieństwo kar pieniężnych do odpowiedzialności karnej w ochronie środowiska, a także określenie deliktów administracyjnych w ustawach z ochrony środowiska, zdaje się uzasadniać rozważanie o tej koncepcji. Ponadto operowanie wykroczeniami w prawie ochrony środowiska ma większe znaczenie niż odpowiedzialność za przestępstwa.
Zwracając uwagę tylko na sprawy związane z przestępstwami środowiskowymi, należy zaznaczyć, że wyróżniamy przestępstwa kodeksowe i pozakodeksowe. Pierwsze zostały zawarte w XXII rozdziale kodeksu karnego, a także chociażby w art. 225 mówiącym o utrudniani kontroli organom ochrony środowiska. Przestępstwa w tym rozdziale możemy podzielić na związane ze szczególnymi walorami przyrodniczymi, tj. z art. 181, 187 i 188 kodeksu karnego, oraz pozostałe, do których zaliczymy przestępstwo dotyczące odpadów. Natomiast pozakodeksowe prawo karne odnosi się do przestępstw w różnych ustawach, dla przykładu należy wspomnieć ustawę Prawo wodne, ustawę Prawo łowieckie czy ustawę o rybactwie śródlądowym.
Przestępstwo odpadowe
W polskim porządku prawnym w kodeksie karnym stypizowano w art. 183 §4 przestępstwo odpadowe dotyczące przywożenia odpadów z zagranicy lub wywożenia ich za granicę. Kara przewidziana w tym przepisie to pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Czyn zabroniony w tej normie jest przestępstwem powszechnym, a więc może popełnić je każdy. Czyn określony w przytoczonym przepisie może być popełniony tylko umyślnie. Aby mówić o zaistnieniu tego przestępstwa, musi zatem dojść do naruszenia polskich uregulowań prawnych reglamentujących transport odpadów. Przepisy polskie, które regulują sprawy związane z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów, zapisane zostały w Ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. Warto podkreślić, że aby zostały spełnione przesłanki zaistnienia tego przestępstwa, nie musi zaistnieć uszczerbek na zdrowiu człowieka ani śmierć czy też zanieczyszczenie lub zniszczenie środowiska.
W omawianej sprawie Pomorski Urząd Celno-Skarbowy w Gdyni złożył zawiadomienie do Prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa z art. 183 §4 kodeksu karnego. 27 sierpnia 2018 r. Prokuratura Rejonowa w Gdyni poinformowała o wszczęciu śledztwa w tej sprawie. Odpady z Wielkiej Brytanii wróciły do macierzystego miejsca. Sytuacja, która miała miejsce w Polsce po zmianie przepisów, zawsze będzie nosiła znamiona przestępstwa, bowiem występuje zakaz przywozu na teren kraju zmieszanych odpadów komunalnych i odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych, z wyłączeniem zebranych selektywnie przeznaczonych do recyklingu.
fot. WIOŚ w Gdańsku
