O systemie kaucyjnym – Sozosfera

Po długich i burzliwych konsultacjach powstała ustawa, którą chwalą niemal wszyscy, od biznesu po ekologów – podkreśla Polskie Stowarzyszenie Zero Waste (PSZW). Jak zaznacza Stowarzyszenie, Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) wsłuchało się w uwagi i jeszcze na ostatniej prostej, w okresie świątecznym, wprowadziło drobne, ale istotne zmiany. Jest wśród nich włączenie do systemu kaucyjnego puszek stalowych, zapowiedź zwolnienia kaucji z VAT-u, obowiązek rozliczania się operatorów pomiędzy sobą. Dobry projekt ustawy o systemie kaucyjnym wciąż nie trafił jednak pod obrady Rady Ministrów, a to, obok wyłączenia szkła jednorazowego z systemu, najbardziej martwi ekspertów PSZW.

„Małpki” – często porzucane i niebezpieczne

Butelki i puszki po napojach istotnie zanieczyszczają przestrzeń publiczną oraz środowisko – przekonuje PSZW. Organizacja podkreśla, że produkty w nich sprzedawane konsumowane są w znacznej mierze poza domem i tam też zostają. W Polsce sprzedawanych jest rocznie ok. 1,8 mld napojów w szklanych opakowaniach jednorazowych¹, z czego większość stanowi piwo. Dodatkowo, istotny problem w Polsce, co podkreślali przedstawiciele MKiŚ², stanowią tzw. małpki, których na polskim rynku sprzedaje się ok. 2 mln sztuk dziennie³.

Opakowania te są często porzucane i stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Objęcie jednorazowych opakowań szklanych systemem kaucyjnym pozwoli uzyskać co najmniej 90-procentowy poziom ich zbiórki w sposób selektywny – uważa PSZW. Pozwoli to na ich skuteczne wyeliminowanie z przestrzeni publicznej. Takie podejście pomoże obniżyć też koszty ponoszone przez samorządy i instytucje państwowe na walkę z zaśmiecaniem – przekonuje PSZW.

Efektywność tego rozwiązania bardzo dobrze ilustrują badania przeprowadzone w Estonii. Policzono tam, że opakowania po napojach przy poboczach dróg przed uruchomieniem systemu kaucyjnego stanowiły 80% wszystkich znajdowanych tam odpadów. Natomiast po wprowadzeniu systemu wartość ta spadła do 10%⁴ – podaje Stowarzyszenie.

Dobre przepisy o systemie kaucyjnym, to lepszy materiał do recyklingu

Aby wyprodukować szkło huty wymagają dostarczenia stłuczki dobrej jakości, z bardzo niskim poziomem zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia w selektywnie zbieranych odpadach ze szkła wahają się pomiędzy 4% a 17%. W tej sytuacji część szkła nie nadaje się do recyklingu. Włączenie niemal wszystkich jednorazowych butelek szklanych w zakres systemu kaucyjnego pozwoliłoby zwiększyć do 90% poziom ich zbiórki, a więc rocznie odzyskać nawet do 600 tys. ton czystego szkła – przekonuje PSZW. Jedynym zanieczyszczeniem stłuczki będą w tym przypadku kapsle i obejmy aluminiowe bądź stalowe pozostające na szyjkach butelek. Jak zauważa Stowarzyszenie są one łatwe do wyseparowania w instalacjach uzdatniania stłuczki.

Systemy kaucyjne pozwalają zebrać więcej opakowań po napojach niż systemy gminne, a jednocześnie dostarczają materiał dużo wyższej jakości. Materiał ten jest pozbawiony zanieczyszczeń – przekonuje PSZW. Stowarzyszenie dodaje, że obecnie w Polsce, wg danych GUS, w ramach systemów gminnych zbiera się 70% opakowań szklanych. Jednak ze względu na niską jakość segregowanych przez Polaków śmieci, to szkło jest silnie zanieczyszczone, także innymi frakcjami odpadów. Według samych recyklerów szkła, wysokie poziomy zanieczyszczeń sprawiają, że 50% szklanych opakowań zamiast do recyklingu trafia na składowiska odpadów⁵. Włączenie jednorazowych opakowań szklanych do systemu kaucyjnego zmieni tę sytuację, zapewniając stały strumień czystego szkła z recyklingu – dodaje PSZW.

Szklane opakowania jednorazowe w systemie kaucyjnym, to więcej nowych butelek wyprodukowanych ze starych

Według Stowarzyszenia, bardzo dobrze ilustruje to przykład dwóch europejskich krajów – Niemiec i Francji. W pierwszym z nich dzięki sprawnie działającemu systemowi kaucyjnemu udaje się zebrać z rynku 81% szkła opakowaniowego. To 97% szklanych opakowań po napojach zbieranych w systemie kaucyjnym oraz pozostałych opakowań, np. słoików, zbieranych w systemie pojemnikowym. We Francji, bez systemu kaucyjnego, podobnie jak w Polsce, udaje się zebrać 70% szkła (licząc wraz z zanieczyszczeniami zbiórki).

Ta różnica przekłada się na niezwykle istotny parametr, a mianowicie na zawartość stłuczki ze starych butelek w nowych opakowaniach szklanych wprowadzanych na rynek. W Niemczech ze względu na wysokiej jakości i czystości materiał pochodzący ze szklanych opakowań zebranych w systemie kaucyjnym wynosi on 65%. We Francji, to tylko 40%⁶. Widać więc, że system kaucyjny pozwala poprzez dostarczanie czystego materiału istotnie poprawić wskaźniki wysokiej jakości recyklingu materiałowego i w praktyce pomóc zamknąć obieg szkła w gospodarce.

Zmiany w kierunku less i zero waste

Dyrektywa Komisji Europejskiej zobowiązuje nas do osiągnięcia poziomów recyklingu dla szkła opakowaniowego do 70% w 2025 r. i 75% w 2030 r. Obecnie w Polsce wg danych GUS, poddaje się recyklingowi 70% opakowań szklanych. Jest to wynik liczony zgodnie ze starym wzorem, czyli masy szkła zebranego do pojemników wraz z zanieczyszczeniami – zaznacza PSZW.

Tymczasem od2021 r. w całej Unii Europejskiej poziom recyklingu obliczany jest wg nowego wzoru. Wlicza on do poziomu recyklingu jedynie materiał przekazany do recyklerów, bez zanieczyszczeń. W praktyce możemy zakładać, że poziomy recyklingu szkła opakowaniowego za 2021 r. liczone w oparciu o nową metodę, będą w Polsce o co najmniej 10% niższe – zaznacza Stowarzyszenie. Aby osiągnąć w 2025 r. 70% recyklingu szkła opakowaniowego musimy zebrać go przynajmniej 15% więcej. I to – jak zaznacza PSZW – przy założeniu wysokiej czystości materiału pochodzącego ze strumienia odpadów komunalnych. W polskich realiach, przy słabych postawach prośrodowiskowych obywateli, osiągnięcie tak wysokich poziomów jest niewykonalne bez włączenia szklanych opakowań jednorazowych do systemu kaucyjnego.

Mniejsza emisja CO₂ i oszczędności energii

W procesie produkcji nowych opakowań szklanych, każde 10% surowców pierwotnych zastąpione stłuczką daje ok. 3% oszczędności energii⁷ oraz 5%⁸ redukcji emisji CO2. Wyprodukowanie butelki szklanej złożonej w większości z surowców pierwotnych pozostawia znaczny ślad węglowy – zdecydowanie większy od butelki PET czy puszki aluminiowej.