W Internecie oraz w niektórych urzędach nadal można spotkać się ze stanowiskiem, że spółka komunalna prowadząca PSZOK, czyli punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych nie musi dysponować zezwoleniem na zbieranie odpadów w tym obiekcie. Trudno zgodzić się z tymi opiniami, bowiem nowelizacja ustawy o odpadach, która weszła w życie prawie rok temu (23 września 2021 r.) wręcz przesądziła o nieprawidłowości takiego stanowiska.
Wyłączenie dotyczące PSZOK-ów przed nowelizacją
Przed wejściem w życie Ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach art. 45 ust. 1 pkt 11 brzmiał następująco: z obowiązku uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów zwalnia się „punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzony samodzielnie przez gminę lub wspólnie z inną gminą lub gminami”. Na bazie tego przepisu pojawiały się głosy, że PSZOK prowadzony przez wszelkie „gminne jednostki organizacyjne” (czyli jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i spółki ze 100-procentowym udziałem gminy) są zwolnione z obowiązku posiadania zezowania. Dlatego też wiele PSZOK-ów prowadzonych przez spółki gminne nie posiadało takiego dokumentu.
Spółka komunalna prowadząca PSZOK i wyłączenie dotyczące PSZOK-ów po nowelizacji
Nowelizacja miała usunąć tę wątpliwości i doprecyzowała ww. przepis, który aktualnie brzmi: „punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych prowadzony samodzielnie przez gminę lub wspólnie z inną gminą lub gminami lub przez związek metropolitalny bezpośrednio przez urząd obsługujący wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, gminną jednostkę budżetową lub gminny zakład budżetowy lub urząd obsługujący związek metropolitalny”.
W przepisie tym wprost i wyraźnie wymienia się podmioty zwolnione z obowiązku posiadania zezwolenia, tj.:
1) gminę, która prowadzi PSZOK samodzielnie przez swój urząd,
2) gminną jednostkę budżetową oraz
3) zakład budżetowy.
W tym wyliczeniu nie ma spółek komunalnych, nawet jeśli ich udziały w 100% należą do gminy. Ministerstwo, uzasadniając brak zwolnienia dla spółek komunalnych, wskazywało, że naruszyłoby to zasady konkurencji i stawiało te spółki w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do pozostałych przedsiębiorców.
Autorzy opinii, jakoby PSZOK prowadzony przez spółkę komunalną nie musiał mieć zezwolenia, posługują się argumentem, że taka spółka jest „gminną jednostką budżetową”, a jednostki te zwolnione są z zezwolenia na podstawie art. 45 ust. 1 pkt 11 ustawy o odpadach. Nie jest to prawda, ponieważ przepis ten nie odwołuje się do „gminnych jednostek budżetowych”, a wskazuje jedynie na niektóre podmioty należące do tej grupy. Pojęcie gminnych jednostek organizacyjnych jest szersze niż wyliczenie zamieszczone w omawianym przepisie.
Prowadzenie PSZOK-u to zadanie własne gminy
Nie budzi wątpliwości fakt, że prowadzenie PSZOK-u jest zadaniem własnym gminy. W świetle obowiązujących regulacji prawnych, zadania własne gmina może realizować „własnymi siłami”, tj. w ramach struktury organizacyjnej urzędu gminy (np. poprzez pracę poszczególnych wydziałów), może również w tym celu tworzyć jednostki organizacyjne (nazywane „gminnymi jednostkami organizacyjnymi”), a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi (art. 9 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).
Dalej, zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym, formy prowadzenia gospodarki gminnej, w tym wykonywania przez gminę zadań o charakterze użyteczności publicznej, określa odrębny akt prawny, tj. ustawa o gospodarce komunalnej. W myśl jej art. 2, gospodarka komunalna może być prowadzona przez jednostki samorządu terytorialnego, w szczególności w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Z punktu widzenia tworzenia struktur organizacyjnych, zapewniających realizację zadań własnych gminy, należy mieć także na uwadze ustawę o finansach publicznych. W jej świetle, dopuszcza się tworzenie przez gminę jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych.
Gminne jednostki organizacyjne
Wszystkie przywołane powyżej przepisy wymieniają tzw. gminne jednostki organizacyjne, którymi są jednostki i zakłady budżetowe oraz spółki gminne. Te podmioty różnią się od siebie i nie można ich z sobą utożsamiać. W odniesieniu do jednostek budżetowych i zakładów budżetowych, należy wskazać, że nie posiadają one odrębnej od gminy osobowości prawnej, działają w ramach struktury organizacyjnej gminy, w ramach osobowości prawnej gminy i w jej imieniu.
Spółka komunalna prowadząca PSZOK jako odrębny od gminy podmiot prawny
Inaczej rzecz się przedstawia w przypadku spółek gminnych. Jakkolwiek, z punktu widzenia obowiązujących przepisów, spółki komunalne są tworzone dla realizacji określonych zadań gminy, tak od jednostek budżetowych i zakładów budżetowych różnią się przede wszystkim tym, że posiadają odrębną od gminy osobowość prawną i – jako odrębny od gminy podmiot praw i obowiązków – prowadzą działalność gospodarczą we własnym zakresie.
W takich okolicznościach prowadzenie PSZOK-u przez spółkę komunalną nie stanowi „samodzielnego” prowadzenia tego obiektu przez gminę, a de facto przez odrębny od niej podmiot prawny. Dlatego w nowelizacji art. 45 ust. 1 pkt 11 ustawy o odpadach nie ujęto spółek komunalnych.
Spółka komunalna prowadząca PSZOK nie jest objęta zwolnieniem
Należy przyjąć, że PSZOK prowadzony przez spółkę komunalną (nawet ze 100-procentowym udziałem gminy) musi posiadać zezwolenie na zbieranie odpadów. W świetle obowiązujących przepisów i ich zmian poczynionych w ubiegłym roku, inne stanowisko nie znajduje uzasadnienia.
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
Artykuł został opublikowany w ramach współpracy z Kancelarią Radcy Prawnego Dominiki Nosal