Wielkopolski Park Narodowy (WPN) prowadzi szeroko zakrojone działania dotyczące poprawy warunków różnego typu siedlisk związanych z terenami rolniczymi. Założenia są projektowane kompleksowo. Chodzi przede wszystkim o stworzenie jak największej mozaiki środowiskowej, by zwiększyć bioróżnorodność.
Woda niezbędnym elementem pozwalającym zwiększyć bioróżnorodność
Duże przestrzenie zajęte pod uprawy monokulturowe stwarzają warunki bytowania jedynie dla wąskiej grupy organizmów. Niestety, pokonanie tak dużych odległości między istotnymi dla nich siedliskami sprawia problem, zwłaszcza bezkręgowcom. Niezbędnym elementem krajobrazu rolniczego powinna być woda. Jednak na przestrzeni lat zniknęło wiele śródpolnych oczek wodnych, będących nie tylko ostoją różnorodności biologicznej, ale również ważnym elementem retencyjnym, wpływającym korzystnie na bilans wodny i mikroklimat. Pierwszym działaniem, podjętym w ramach wzbogacenia siedlisk w obszarach rolniczych WPN-u, było odtworzenie oczka wodnego w śródpolnej kępie zadrzewień na polach w okolicy miejscowości Trzebaw.
Ten niewielki zbiornik (0,05 ha) został wykopany w grudniu 2018 r., a już wiosną kolejnego roku stwierdzono w nim traszki zwyczajne.
Następnie pojawiły się żaby wodne i grzebiuszki ziemne (w 2021 r.), które złożyły tu skrzek, a kijanki bezpiecznie dotrwały do pełnego przeobrażenia. By zabezpieczyć odpowiednie warunki dla płazów, zaprojektowano w zbiorniku strefy o różnej głębokości, z ok. 1,5-metrowym głęboczkiem na środku, w którym – w razie suszy – woda utrzymuje się najdłużej.
W otoczeniu zbiornika przygotowano również zimowiska dla płazów w postaci pryzm z konarów, karp, kamieni i materiału organicznego. W tym roku wokół zbiornika posadzone zostaną różne gatunki krzewów rodzimych, by stworzyć większą liczbę nisz i zapewnić bazę pokarmową.
Przebudowa gatunkowa zadrzewień śródpolnych by zwiększyć bioróżnorodność
Część obszarów rolniczych przecinają pasy zadrzewień śródpolnych, których struktura została mocno zmieniona przez presję jeleniowatych. Intensywne zgryzanie doprowadziło do tego, że w zasadzie brakuje warstwy krzewów, a gałęzie drzew pojawiają się dopiero na wysokości, do której nie sięgają już jelenie.
Zadrzewienia te mają również dość monokulturowy charakter, z dominacją głównie brzóz i klonów. Postanowiono zmienić tę sytuację, prowadząc przebudowę wiosną 2019 r. na jednym z pasów, który znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie opisanego wcześniej oczka wodnego. Część drzew w pasie została usunięta, by wesprzeć i wypromować inne od dominujących gatunki, które w niewielkiej liczbie rosły w pasie. Zróżnicowanie wysokości drzew w pasie tworzy też lepszy ekran dla wiatru. Na wygrodzonych fragmentach, w ramach ochrony przed zgryzaniem przez ssaki roślinożerne, posadzono również krzewy, by zbudować dolną warstwę z dużą różnorodnością gatunków rodzimych. Wśród nich znalazły się m.in. tarnina, dereń świdwa, trzmielina, leszczyna, kruszyna i szakłak.
Całość założenia zamknięto pasem kwietnym, by stworzyć ekoton przejściowy pomiędzy uprawą a pasem drzew i krzewów. W ramach przygotowania pod wysiew nasion roślin miododajnych w kolejnym roku, przygotowano pas o szerokości ok. 5 – 6 m (ok. 0,27 ha), obsiewając go facelią. W kolejnym roku zastosowano mieszankę nasion na pas wieloletni.
Również w 2020 r. wysiano jeszcze jeden pas kwietny (0,15 ha) z mieszanki nasion innej firmy, wzdłuż kolejnego pasa, biegnącego w stronę kępy z oczkiem wodnym. W 2021 r. wysiano wzdłuż śródpolnej drogi, przecinającej pola uprawne, kolejny pas kwietny o długości ponad 700 m (0,44 ha), rozpoczynający się w bezpośrednim sąsiedztwie przebudowanego wcześniej pasa zadrzewień śródpolnych. Powstał w ten sposób cały system rozwiązań wzbogacających różnorodność biologiczną i krajobraz rolniczy.
Działania mające zwiększyć bioróżnorodność weryfikują obserwacje naukowe
Obserwacje ptaków prowadzone przez prof. Krzysztofa Kujawę w latach 2018 i 2021 w przebudowywanym pasie i kępie, gdzie powstało oczko wodne, dowodzą wzrostu liczby gatunków, w tym również lęgowych. Jedną z najciekawszych obserwacji jest potwierdzenie lęgów jarzębatki, najrzadszej z pokrzewek występujących w Polsce. Pas kwietny towarzyszący pasowi zadrzewień został również zasiedlony przez jaszczurki zwinki.
Wyraźnie wzrosła liczba bezkręgowców, w tym różnorodnych gatunków zapylaczy, chrząszczy i pajęczaków. W roku 2022 zaplanowano na pasie kwietnym badania fauny chrząszczy, które prowadzone będą przez prof. Pawła Sienkiewicza. Dzięki współpracy, którą WPN nawiązał w tym roku z Instytutem Ochrony Roślin – Państwowym Instytutem Badawczym w Poznaniu, rozpoczęła się również realizacja interesującego tematu badawczego, którego celem jest ocena wpływu obecności pasa kwietnego na bioróżnorodność owadów – w tym głównie na obecność szkodników roślin oraz ich wrogów naturalnych, występujących na polach uprawnych w obszarze WPN. Badania prowadzone będą pod kierownictwem prof. Jolanty Kowalskiej.
Na podstawie zdobytych doświadczeń oraz współpracy z różnymi ośrodkami naukowymi planowane jest dalsze rozwijanie projektów związanych ze wzbogacaniem różnorodności biologicznej obszarów rolniczych położonych na terenie WPN-u.
fot. na otwarcie Rafał Kurczewski/WPN
