Usuwanie drzew z terenów nieruchomości zabytkowych wymaga aż dwóch odrębnych pozwoleń, zaś za naruszenie przepisów w tym zakresie grożą administracyjne kary pieniężne. Podpowiadamy, jak odnaleźć się w gąszczu regulacji i mnogości pozwoleń, by uniknąć nieprzyjemnych reperkusji.
W oparciu o przepisy dwóch ustaw
Usuwanie drzew z terenów nieruchomości zabytkowych regulują Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (u.o.z.o.z.) oraz Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (u.o.p.). W tym kontekście, pozwolenie wydawane w celu usunięcia zieleni jest konieczne przede wszystkim po to, by zapobiec podejmowaniu działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru. Zadaniem organów ochrony zabytków jest bowiem zapobieganie wszelkim działaniom, które mogłyby utrudnić utrzymanie zabytkowego terenu w jego pierwotnym układzie przestrzenno-architektonicznym, uniemożliwić jego zachowanie czy też spowodować obniżenie lub utratę jego zabytkowych wartości.
Powyższe akty prawne regulują tryb wydawania pozwoleń na usuwanie drzew i krzewów z terenów parków, ogrodów i innych form projektowanej zieleni wpisanych do rejestru zabytków oraz z terenów pozostałych nieruchomości wpisanych do właściwych rejestrów zabytków. Organem właściwym w każdym przypadku będzie wojewódzki konserwator zabytków.
Proponowana kolejność uzyskiwania decyzji
W przypadku usuwania drzew z ww. terenów wpisanych do rejestru zabytków niezbędne jest uzyskanie dwóch odrębnych decyzji. Pierwszą z nich wojewódzki konserwator zabytków wydaje na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 u.o.z.o.z., kolejną natomiast – w oparciu o art. 83a ust. 1 u.o.p. Zgodnie z wytycznymi Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zalecana jest właśnie taka kolejność. Proponowaną kolejność uzyskiwania zezwoleń Ministerstwo tłumaczy faktem, iż pozwoli ona uniknąć sytuacji, w której właściciel budynku uzyska stosowne zezwolenie na usunięcie zieleni (drzewa lub drzew, a także krzewów), jednakże wniosek złożony w oparciu o art. 83a ust. 1 u.o.p. nie zostanie rozpatrzony pozytywnie ze względów innych niż przyrodnicze, które miały stanowić powód usunięcia roślin.
Zasadniczo należy rozdzielić zgodę na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni, od zgody wydawanej w celu usunięcia drzew lub krzewów z zabytkowego parku czy ogrodu, które nie pozostają w związku z pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi prowadzonymi w związku z zabytkiem.
Pozwolenie na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 u.o.z.o.z.
Na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 u.o.z.o.z., pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni. Jak wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z 18 kwietnia 2019 r. (sygn. akt: II OW 6/19, LEX nr 2646616), użyte określenie „w tym” nie należy rozumieć w ten sposób, że prace polegające na usunięciu drzewa z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni mają być elementem wcześniej wyliczonych prac, aby konieczne było pozwolenie konserwatora. Zaznaczenie „w tym” zakłada, że usunięcie drzew z obszaru ochrony konserwatorskiej może być połączone z tego typu pracami czy robotami, ale może też stanowić odrębny rodzaj prac, które jako powiązane z nieruchomością lub jej częścią będącą wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni, wymagać będą pozwolenia konserwatora. Przepis ten wymaga zatem uzyskania pozwolenia w każdej sytuacji, gdy drzewa usuwane są w ramach prac konserwatorskich lub robót budowlanych. To z kolei powoduje, iż będzie on znajdował zastosowanie w przypadku większości działań, które są podejmowane na terenach zabytkowych kompozycji zieleni.
Usuwanie drzew z terenów nieruchomości zabytkowych w skutek działania nieprzewidzianych sił natury
Drugi przypadek, w którym zajdzie konieczność uzyskania pozwolenia, został uregulowany w art. 36 ust. 1 pkt 11 u.o.z.o.z. Przepis ten będzie znajdował zastosowanie w przypadku konieczności usuwania zieleni na skutek np. nieprzewidzianych działań sił natury. Należy wskazać, że taka sytuacja ma miejsce rzadziej aniżeli zaplanowane działania konserwatorskie czy restauratorskie o charakterze ciągłym, przeprowadzane w parkach, ogrodach itp., stanowiących zabytek. Jak wskazują liczne monografie w zakresie uzyskiwania pozwolenia na usunięcie zieleni z terenów zabytkowych, ustawodawca nie przewidział w tym przepisie miejsca na sytuacje wyjątkowe, w których częstokroć nie ma czasu na występowanie o wydanie pozwolenia przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. W tej sytuacji proponowanym rozwiązaniem jest wydanie pozwolenia ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub innych środków łączności, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie. W takim przypadku jednakże wydana decyzja winna być utrwalona.
Usuwanie drzew z terenów nieruchomości zabytkowych – uzyskanie zezwolenia na podstawie ustawy o ochronie przyrody
Kolejnym etapem jest uzyskanie zezwolenia na podstawie przepisów u.o.p.
Zezwolenie w oparciu o art. 83a ust. 1 u.o.p. w sytuacji, gdy dotyczy ono usunięcia drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków również wydaje wojewódzki konserwator zabytków. Kompetencję tę przywrócono mu na mocy Ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o ochronie przyrody, która weszła w życie 18 stycznia 2018 r. By przepis ten miał zastosowanie, nieruchomość, z której dane drzewo będzie usuwane, winna posiadać status zabytku. Jako bowiem zabytek nieruchomy należy rozumieć nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Wykonywanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach bez pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków albo niezgodnie z zakresem lub warunkami określonymi w takim pozwoleniu jest zagrożone – zgodnie z art. 107d u.o.z.o.z. – karą administracyjną pieniężną w wysokości od 500 do 500 tys. zł. Karę pieniężną uiszcza się w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o jej nałożeniu stała się ostateczna. Wpływy z kar pieniężnych zasilają rachunek Narodowego Funduszu Ochrony Zabytków.
Usuwanie drzew z terenów nieruchomości zabytkowych – wymagane dwa pozwolenia
Podsumowując, ważne jest, by w przypadku usuwania drzew z terenów zabytkowych będących parkami czy ogrodami uzyskać dwa odrębne pozwolenia wydane jednakże przez jeden organ, tj. wojewódzkiego konserwatora zabytków. Jedno zostaje wydane w oparciu o przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, drugie z kolei na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody. Za naruszenie bowiem przepisów dotyczących usuwania drzew z obiektów będących zabytkami grożą administracyjne kary pieniężne.
