Lasy bukowo-jodłowe Puszczy Świętokrzyskiej to ekosystem o wysokim stopniu naturalności z wieloma rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i zwierząt. Żeby zachować je dla kolejnych pokoleń należy zaprzestać prowadzenia w tym miejscu gospodarki leśnej. Dlatego 157 osób, reprezentujących świat nauki zaapelowało o objęcie ponad 3000 ha bezcennych przyrodniczo terenów Lasów Suchedniowskich ochroną rezerwatową. Informację przekazał ruch społeczny, kryjący się pod nazwą „Nauka dla przyrody”.
Wysoka wartość przyrodnicza Lasów Suchedniowskich
„Obecność na tym terenie gatunków rzadkich, chronionych, również w ramach prawa międzynarodowego, oraz reliktów lasów naturalnych, takich jak niektóre ptaki (np. dzięcioł białogrzbiety) i saproksyliczne chrząszcze (ponurek Schneidera) uzasadnia wysoką wartość przyrodniczą omawianego obszaru; takie ekosystemy należą dziś do rzadkości, warto więc ich pozostałości w odpowiedni sposób chronić” – napisano w liście naukowców.
W nadesłanej informacji wskazano, że omawiany obszar zajmuje dokładnie 3376 ha gruntów należących do Skarbu Państwa. Obszar ten, położony w powiecie skarżyskim, zarządzany jest przez Nadleśnictwa Suchedniów i Zagnańsk. Występujący na tym terenie typ lasu – jodłowy bór wyżynny – to unikat w skali Polski. Takie ekosystemy leśne stanowią zaledwie 0,2% powierzchni ogólnej gruntów leśnych w Polsce. Mamy więc do czynienia z unikatowym lasem, którego najcenniejsza przyrodniczo część powinna zostać wyłączona z użytkowania gospodarczego – dodała Nauka dla Przyrody.
Sprzymierzeniec w łagodzeniu skutków zmian klimatu
– W dobie globalnego wzrostu średniej temperatury na Ziemi, drastycznego zaniku bioróżnorodności, takie lasy z udziałem starych drzew o charakterze zbliżonym do naturalnego, jak Lasy Suchedniowskie są naszym sprzymierzeńcem w łagodzeniu skutków katastrofy klimatyczno-ekologicznej. Dlatego nie mamy wątpliwości, że należy zmienić sposób gospodarowania tym terenem. Konieczne jest trwałe odstąpienie od zabiegów z zakresu gospodarki leśnej, takich jak sadzenie drzew, trzebieże, cięcia sanitarne czy cięcia rębne, które zaburzają naturalne procesy przyrodnicze. Utworzenie rezerwatu przyrody jest zatem optymalnym sposobem trwałego zabezpieczenia procesów i gatunków związanych z omawianym fragmentem Lasów Suchedniowskich – skomentowała dr hab. nauk biologicznych, Paulina Kramarz, prof. Instytutu Nauk o Środowisku Wydziału Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, jedna z sygnatariuszek listu naukowców, z inicjatywy Nauka dla Przyrody.
Zagrożenia dla Lasów Suchedniowskich
Najpoważniejsze zagrożenie dla zachowania wysokich walorów przyrodniczych Lasów Suchedniowskich stanowi presja gospodarki leśnej. W informacji wskazano, że mieści się w tym usuwanie starych i dorodnych okazów dębów, jodeł i modrzewi. Także plan zadań ochronnych (PZO) dla obszaru Natura 2000 „Lasy Suchedniowskie”, obejmującego teren proponowanego rezerwatu, wymienia gospodarkę leśną jako zagrożenie dla wszystkich występujących na jego terenie siedlisk leśnych, będących jego przedmiotami ochrony. Co więcej, w Nadleśnictwie Suchedniów prowadzono gospodarkę leśną bez planu urządzenia lasu przez ponad 14 miesięcy (od 1 stycznia 2020 r. do 18 marca 2021 r.). W tym okresie, pozyskano na jego terenie łącznie ponad 115 tysięcy m3 drewna, w tym 41 tys. w siedliskach chronionych na mocy dyrektywy siedliskowej. Kwestia trwałej ochrony tego terenu w formie rezerwatu przyrody jest więc pilna – wskazano w informacji prasowej.
Rozbieżne cele – gospodarka leśna i ochrona przyrody
– Nie da się pogodzić celów gospodarki leśnej i ochrony przyrody. W przypadku lasów, te cele zawsze pozostaną rozbieżne, ponieważ leśna bioróżnorodność wymaga zachowania martwych drzew, heterogeniczności struktury lasu, terenów bezdrożnych, zabagnionych, a to z kolei ogranicza produkcję surowca drzewnego, utrudnia jego pozyskiwanie i w efekcie podnosi koszt wyprodukowanego drewna. Z tego powodu nieuniknione, ale też rozsądne i ekonomicznie racjonalne, wydaje się podzielenie lasów na produkcyjne i te służące ochronie przyrody. Ochrona rezerwatowa jest skutecznym sposobem zabezpieczenia tych drugich, liczę więc na to, że rezerwat w Lasach Suchedniowskich szybko powstanie – powiedział dr hab. Michał Żmihorski, dyrektor Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży.
Lasy Sucheniowskie – rezerwat ze szlakami udostępnionymi mieszkańcom i turystom
W nadesłanej informacji wskazano, że zaproponowana powierzchnia rezerwatu umożliwi pogodzenie skutecznej ochrony przyrody z udostępnieniem tego terenu mieszkańcom i turystom. Zgodnie z wnioskiem o powołanie rezerwatu przyrody Suchedniowskie Lasy Naturalne drogi leśne i szlaki planowanego rezerwatu Lasy Suchedniowskie miałyby być udostępnione dla ruchu turystycznego rowerowego i pieszego. Dopuszczalne byłoby również przebywanie osób oraz zbiór runa poza szlakami za wyjątkiem miejsc wskazanych w Planie Ochrony, wynikających z potrzeb ochrony przyrody.
List Naukowców:
Poparcie dla powołania rezerwatu przyrody „Suchedniowskie Lasy Naturalne”
Jako naukowcy oraz eksperci zajmujący się ochroną i zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego, w tym także leśnictwem, wyrażamy poparcie dla powołania rezerwatu przyrody „Suchedniowskie Lasy Naturalne” na obszarze Nadleśnictw Suchedniów i Zagnańsk, należących do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu.
Proponowany rezerwat miałby obejmować obszar ponad 3000 ha dobrze zachowanych lasów bukowo-jodłowych, typowych dla Puszczy Świętokrzyskiej, ze strukturą wiekową, gatunkową i przestrzenną charakterystyczną dla ekosystemów o wysokim stopniu naturalności. Obecność na tym terenie gatunków rzadkich, chronionych, również w ramach prawa międzynarodowego, oraz reliktów lasów naturalnych, takich jak niektóre ptaki (np. dzięcioł białogrzbiety) i saproksyliczne chrząszcze (ponurek Schneidera) uzasadnia wysoką wartość przyrodniczą omawianego obszaru; takie ekosystemy należą dziś do rzadkości, warto więc ich pozostałości w odpowiedni sposób chronić.
W przypadku lasów naturalnych, zachowanie ich strukturalnej i funkcjonalnej różnorodności oraz pełnego bogactwa organizmów żywych wymaga ochrony procesów naturalnych. Przede wszystkim, krytyczne w takich sytuacjach jest zapewnienie spontanicznego rozwoju roślinności drzewiastej, od fazy jej naturalnego pojawu i wrastania, aż do naturalnej śmierci, czyli stopniowego obumierania drzew (również gwałtownego, w wyniku czynników zaburzających) i późniejszej ich dekompozycji w ekosystemie. Ten naturalny cykl rozwoju drzew generuje niezbędną dla wielu organizmów heterogeniczność środowiska oraz odpowiednią ilość i jakość martwego drewna, zapewniając długoterminową ochroną walorów przyrodniczych ekosystemu.
W polskim systemie prawnym, te funkcje lasu mogą być zapewnione wyłącznie poprzez zmianę sposobu gospodarowania środowiskiem, czyli trwałe odstąpienie od zabiegów z zakresu gospodarki leśnej, takich jak sadzenie drzew, trzebieże, cięcia sanitarne i gospodarka rębna, które odkształcają i ograniczają naturalne procesy, i objęcie wskazanego terenu ochroną bierną. Utworzenie rezerwatu przyrody na wskazanym terenie jest zatem optymalnym sposobem trwałego zabezpieczenia procesów i gatunków związanych z omawianym fragmentem Lasów Suchedniowskich.
Z poważaniem
dr hab Michał Żmihorski, prof IBS PAN, Instytut Biologii Ssaków PAN, Białowieża
dr hab. Alek Rachwald, prof. IBL, Zakład Ekologii Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary
dr hab. Nuria Selva Fernández, prof. IOP PAN, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków
dr hab. Łukasz Kajtoch, prof. ISEZ PAN, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków
dr Magdalena Lenda, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków
dr hab. Przemysław Chylarecki, prof. MiIZ PAN, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa
prof. dr hab. Piotr Skubała, Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski w Katowicach
prof. dr hab. Marta Szulkin, Instytut Biologii Ewolucyjnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski
dr Agnieszka Rzeńca, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki
dr hab. Piotr Szymański, prof. UEW, Green Team, Instytut Zrównoważonego Gospodarowania Energią, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
prof. dr hab. Andrzej Elżanowski, Wydział Artes Liberales, Uniwersytet Warszawski
prof. dr hab. Marcin Zych, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego, Państwowa Rada Ochrony Przyrody
prof. dr hab. Barbara Tokarska-Guzik, Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach
dr Magdalena Ochwat, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Humanistyczny
Agnieszka Błońska, Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony środowiska, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Dr hab. Joanna Rode Instytut Chemii i Techniki Jądrowej
dr. hab. Paulina Kramarz, prof. UJ, Wydział Biologii UJ, Nauka dla Przyrody
dr Piotr Bentkowski, Uniwersytet Warszawski
dr hab. Alek Rachwald, prof. IBL, Instytut Badawczy Leśnictwa
mgr Beata Orłowska, Stacja Ornitologiczna, Uniwersytet Wrocławski
dr hab. Anna Muszewska, IBB PAN
dr Joanna Tusznio, Wydział Biologii UJ
dr Agata Malinowska, IBB PAN
dr Beata Czyż, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski
Prof. dr hab. Małgorzata Witeska, Instytut Nauk o Zwierzętach SGGW
Prof. Marcin Czarnołęski, Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii
Dr Anna Kujawa Polskie Towarzystwo Mykologiczne
Jan Woleński, prof., członek PAN i PAU.
Prof. dr hab. Wojciech Pisula, IP PAN
dr hab. Władysław Polcyn, Wydział Biologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza
dr hab. Mateusz Płóciennik, Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki
dr hab. Łukasz Michalczyk, prof. UJ; Wydział Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
dr hab. Roman Żurek, Zakład Badań Ekologicznych. Kraków
Prof. dr hab. Jan Kozłowski, cz. rzeczywisty PAN, Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego
Dr Maria J. Gołąb, IOP PAN
Dr Romuald Mikusek, PN Gór Stołowych
prof. em. Andrzej Wróbel, Instytut Biologii Doświadczalnej PAN
Dr hab. Prof. ucz Paweł Koperski Uniwersytet Warszawski
dr hab. Krzysztof Treder, IHAR-PIB Oddział W Boninie
Dr Emilia Grzędzicka, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN
prof. dr. hab. Jan Cz. Dobrowolski, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa
Dr Emilia Grzędzicka, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków
prof. dr hab. Joanna Sadlej; Wydział Chemii, UW, Warszawa, ul. Pasteura 1.emerytka
Adam Proń, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
dr hab. prof UAM Hanna Mamzer
prof. dr hab. Elżbieta Dumnicka Instytut Ochrony Przyrody PAN (emerytka)
dr hab. Anna Baraniak, Narodowy Instytut Leków
dr hab. Urszula Zielenkiewicz, Instytut Biochemii i Biofizyki PAN
dr hab. Dariusz Wysocki, Instytut Nauk o Morzu i Środowisku, Uniwersytet Szczeciński
prof. dr hab. inż. Marcin Kadej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski
dr hab. prof. Instytutu, Ewa Gniazdowska, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa
dr hab. Krzysztof Świerkosz, prof. UWr, Uniwersytet Wrocławski
dr Katarzyna Pochrząst, Uniwersytet Opolski
dr Joanna Kajzer-Bonk, Wydział Biologii UJ
dr hab. Tomasz Postawa, ISEZ PAN
dr hab. Rafał Ruta, Uniwersytet Wrocławski
prof. UAM dr hab Katarzyna Dorota Raczyńsla
Prof. dr hab. Michał Woyciechowski, Instytut Nauk o Środowisku UJ
prof. dr hab. Adam Stebel, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
dr Michał Falkowski
Dr hab. Adrian Smolis, prof. UWr, Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytet Wrocławski
Dr Radomir Jaskuła, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki oraz Fundacja „Biodiversitatis”
prof. dr hab. Jerzy M. Gutowski, Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Lasów Naturalnych w Białowieży
dr hab. Karol Szawaryn, prof. MiIZ PAN, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa
prof. dr hab. Marek Wanat
Dr hab. Paweł Sienkiewicz, Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska , Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Prezes Polskiego Towarzystwa Entomologicznego
Dr hab. Andrzej Gòrz; Instytut Biologii i Nauk o Ziemi, UKEN Kraków
mgr Magdalena Jędro, Słowiński Park Narodowy
dr Czesław Greń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
dr Roland Dobosz, Dział Przyrody, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
Prof. dr hab. Jerzy Borowski, Katedra Ochrony Lasu, INL-SGGW, Warszawa
dr Wojciech Szczepański, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
Prof. dr hab. Piotr Tryjanowski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
dr Miłosz A. Mazur, Uniwersytet Opolski
Prof. dr hab., Oleg Aleksandrowicz, Instytut Biologii, Uniwersytet Pomorski w Słupsku.
doktor nauk przyrodniczych Katarzyna Żuk (entomolog)
dr Roman Królik, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
dr Karol Komosiński, Katedra Zoologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
dr hab. Mirosław Grzybowski, prof uczelni, Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie
dr inż. Tomasz Olbrycht, Kolegium Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Rzeszowski
dr hab. Marek W. Kozłowski prof. SGGW
Dr hab. Adrian Zwolicki, Prof. UG
dr Grzegorz Pitucha, Pracownia Bioróżnorodności, Uniwersytet Rzeszowski
dr hab. Piotr Łukasik, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński
dr hab inż. Tadeusz Pomianek, prof. WSIiZ
prof. dr hab. Krzysztof Solarz, Zakład Parazytologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
dr hab. Marcin Smoleński niezależny entomolog
Dr Bartosz Piwowarski, Geonatura Kielce – Ogród Botaniczny
dr hab. Anna Łubek, prof. UJK, Instytut Biologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
dr Robert Zubel, Wydział Biologii i Biotechnologii UMCS
dr hab. Ewa Głowniak, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geologii
dr hab. Anna Żylińska, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski
dr Łukasz Kozub, Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski
Dr hab. inż. Anna Swiercz, Uniwersytet Jana Kochanowskiego,
dr Dariusz Wojdan, Usługi Ekologiczne AP, Kielce
prof. UPP dr hab. Marek Bunalski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska
dr hab. Joanna Czerwik-Marcinkowska prof. UJK, Instytut Biologii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
dr nauk technicznych w zakresie inżynierii środowiska, Małgorzata Strzyż, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Towarzystwo Urbanistów Polskich Oddział w Kielcach
dr Paweł Pawlikowski Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski
prof. dr hab. Łukasz Łuczaj, Instytut Biologii, Uniwersytet Rzeszowski
profesor, Renata Piwowarczyk, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
prof. dr hab. Grzegorz Gabryś, Uniwersytet Zielonogórski, Katedra Zoologii
prof. dr hab. Stanisław Skompski, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski
Prof. dr. hab. Adam Stebel
dr hab. inż. Jan Urban, emerytowany pracownik Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków
dr Alojzy Przemyski Usługi Ekologiczne Alojzy Przemyski
dr hab. Paweł Buczyński, profesor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
dr Jacek Wendzonka, UAM
Mgr, Nikola Góral, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
prof. dr hab. Dariusz Iwan Muzeum i Instytut Zoologii PAN
dr hab. Bartłomiej Gołdyn, prof. UAM, Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
prof. dr hab. Bernard Staniec, Katedra Zoologii i Ochrony Przyrody, Instytut Nauk Biologicznych UMCS Lublin
dr n. biol. Andrzej J. Woźnica, Instytut Biologii Środowiskowej, UPWr we Wrocławiu
dr Lech Pietrzak, Biuro Projektów Przyrodniczych „Bagnik” Lech Pietrzak
dr Tomasz Krepski, Katedra Hydrobiologii, Instytut Biologii, Uniwersytet Szczeciński
Dr hab. Agnieszka Soszyńska prof. UŁ, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki
dr hab. Halina Kucharczyk. Katedra Zoologii i Ochrony Przyrody, UMCS Lublin
dr hab. Marcin Polak, prof. uczelni Katedra Zoologii I Ochrony Przyrody UMCS w Lublinie
dr Przemysław Zięba Zakład Higieny Weterynaryjnej
dr Aleksandra Bilewicz, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN
prof. dr hab. Oleg Aleksandrowicz, Instytut Biologii, Uniwersytet Pomorski w Słupsku
dr Edyta Stępień-Zawal Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk Ścisłych i Przyrodniczych
dr hab. Joanna Pakulnicka, prof UWM, Katedra Zoologii
dr hab Ewa Węgrzyn, Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Biologii
dr Dawid Tatarkiewicz – zoolog, fotograf
dr Olga Smoleńska, UMK Toruń
dr hab. Aneta Spyra prof UŚ. Instytut Biologii, Biotechnologii i Ochrony Środowiska, Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach
dr Grzegorz Tończyk
Prof. dr hab. Jerzy Lis, Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, Opole
Prof. dr hab. Barbara Lis, Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, Opole
dr hab. Sebastian Salata, Uniwersytet Wrocławski
dr Marcin Górka, Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego
dr hab. Jacek Rechulicz, Katedra Hydrobiologii i Ochrony Ekosystemów, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
prof. dr hab. Edward Baraniak, Zakład Zoologii Systematycznej, Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Dr hab. inż. Szymon Śniegula
dr hab. Monika Podgórska, prof. UJK
Dr hab. Agnieszka Kosewska, prof. UWM; Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Prof. dr hab. Ludwik Frey, prof. emerytowany Instytutu Botaniki PAN
dr hab. Kinga Kostrakiewicz-Gierałt
dr inż. Sławomir Zieliński, Wydział Informatyki AGH
Dr Lech Karpiński Muzeum i Instytut Zoologii, PAN
Dr hab. Piotr Sugier, UMCS
dr Tomasz Brzeziński, Wydział Matematyki, UwB
dr inż. Maciej Kocurek, Instytut Biologii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
dr hab. Maciej Bąbel, prof. ucz., Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 92-089 Warszawa
dr Monika Staniaszek-Kik, Uniwersytet Łódzki
Jerzy Demetraki Paleolog, Prof. dr hab., Katedra Ekofizjologii Bezkręgowców i Biologii Eksperymentalnej – Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Prof. UPP dr hab. Andrzej Mazur, Katedra Entomologii i Fitopatologii Leśnej, Wydział Leśny i Technologii Drewna, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Dr hab. Joanna Ślusarczyk, Uniwersytet Jana Kochanowskiego
dr Michał Zembrzycki, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
dr hab. Aneta A. Ptaszyńska, profesor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
dr Patrycja Dominiak, Uniwersytet Gdański
dr hab. Krzysztof Kujawa, Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN (do 2020)
dr hab. Łukasz Przybyłowicz, prof. ISEZ PAN; Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk
dr hab. Małgorzata Wrzesień, Wydział Biologii i Biotechnologii UMCS, Katedra Botaniki, Mykologii i Ekologii
dr Grzegorz Łazarski, Wydział Biologii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
dr Mariusz Wierzgoń Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski w Katowicach
Na podstawie nadesłanej informacji
fot. sozosfera.pl (zdjęcie ilustracyjne)
