Zgodnie z art. 5 pkt 2 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU 2004 nr 92 poz. 880), korytarz ekologiczny jest obszarem umożliwiającym migrację roślin, zwierząt lub grzybów. Choć wspomniana ustawa nie zalicza korytarzy ekologicznych do skatalogowanych w art. 6 form ochrony przyrody, to jednak od ich drożności w dużej mierze będzie zależało zachowanie różnorodności biologicznej w parkach narodowych, rezerwatach przyrody i obszarach Natura 2000.
Korytarz ekologiczny – jaki jest cel ich wyznaczania?
Wyznaczanie i utrzymywanie korytarzy ekologicznych jest jednym ze sposobów ochrony zwierząt, określonym w art. 10 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (DzU z 2014 r. poz. 1348).
Muszą one spełniać podstawowe parametry, takie jak:
- określona szerokość,
- stopień zachowania naturalnych warunków pokrycia terenu,
- ciągłość przestrzenna,
- zapewnienie klimatu niezbędnego do bytowania i wędrówki zwierząt,
- gwarancja zmienności siedlisk i typów środowiska dogodnych do rozprzestrzeniania roślin i grzybów.
Występowanie korytarzy ekologicznych
Według informacji prezentowanej w plikach udostępnianych przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska, powierzchnia korytarzy ekologicznych wynosi obecnie 111,6 tys. km2, co stanowi ponad 35% powierzchni całego kraju.
Rys. Mapa korytarzy ekologicznych w Polsce (źródło: opracowanie Ł. Czyleko na podstawie danych GDOŚ, podkład: OpenStreet Map)
Korytarz ekologiczny elementem ochrony bioróżnorodności
Zarówno różnorodność biologiczna, definiowana jako zróżnicowanie organizmów żyjących w ekosystemach, w obrębie gatunku i między gatunkami oraz zróżnicowanie ekosystemów (art. 5 pkt 16 ustawy o ochronie przyrody), jak i różnorodność genetyczna (zróżnicowanie w obrębie gatunku), są w dużym stopniu zależne od utrzymania korytarzy ekologicznych, umożliwiających swobodne przemieszczania się zwierząt zamieszkujących obszary chronione oraz krzyżowanie z osobnikami z innych populacji.
W przypadku braku wymiany genów pomiędzy izolowanymi populacjami gatunku, na skutek krzyżowania się osobników blisko spokrewnionych, może dojść do depresji wsobnej, skutkującej m.in. niekorzystnymi mutacjami, prowadzącymi do śmierci osobników, zmniejszeniem odporności, płodności, a w konsekwencji – nawet do całkowitego wyginięcia gatunku na danym obszarze.
Inwestycje w obszarze korytarza ekologicznego
Polskie przepisy nie przewidują wprost obowiązku badania wpływu inwestycji na funkcjonowanie korytarza ekologicznego dla przedsięwzięć, wobec których istnieje obowiązek uzyskania decyzji środowiskowej. Do przedsięwzięć tych należą inwestycje mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Szczegółowy ich wykaz znajduje się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (DzU z 2019 r. poz. 1839). Niemniej jest to element, którego nie można pominąć w procedurze środowiskowej.
Realizacja przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko na terenie korytarza ekologicznego
Realizacja przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, planowanych w obszarze korytarza ekologicznego, wymaga przeprowadzenia analiz w zakresie wpływu planowanej inwestycji na dany obszar. Choć – jak wskazano wyżej – korytarz ekologiczny nie stanowi formy ochrony przyrody, to nie można mówić o skutecznych działaniach chroniących środowisko, w szczególności w odniesieniu do zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, w całkowitym oderwaniu od funkcji, jakie pełni korytarz. Wymaga to skoncentrowania się na potencjalnym wpływie inwestycji (instalacji) na cele, dla jakich stworzono funkcję korytarza ekologicznego, a zatem pośrednią ocenę wpływu na obszary chronione, które analizowany korytarz łączy, nadając im swoistą integralność, a tym samym możliwość krzyżowania się osobników różnych populacji.
Badanie wpływu inwestycji na korytarz ekologiczny
Badanie wpływu inwestycji na funkcje korytarza ekologicznego, prowadzone na etapie opracowywania dokumentacji środowiskowej (karta informacyjna przedsięwzięcia, raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko) winno w szczególny sposób obejmować dwie zasadnicze kwestie:
- tworzenia bariery uniemożliwiającej migracje gatunków z obszarów chronionych oraz
- fragmentacji obszaru korytarza ekologicznego, wpływającej na zmianę sposobu zagospodarowania terenu korytarza, co w konsekwencji przekłada się na zmianę klimatu niezbędnego do bytowania i wędrówki zwierząt.
Dopiero analiza powyższych zagadnień, w odniesieniu do przedmiotów ochrony obszarów chronionych, które dany korytarz łączy, pozwoli na ustalenie wpływu inwestycji na funkcjonowanie korytarza oraz – pośrednio – obszarów chronionych.
Taka identyfikacja zagadnienia pozwala już na etapie projektowym wprowadzić rozwiązania minimalizujące wpływ inwestycji na migracje w korytarzu ekologicznym.
Korytarz ekologiczny podstawą ochrony obszarów cennych przyrodniczo
Realizacja inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko planowanych na terenie korytarza ekologicznego wiąże się z koniecznością analizy ich wpływu na funkcjonowanie nie tylko samego korytarza ekologicznego, ale również obszarów chronionych, które dany korytarz łączy. I chociaż sam korytarz ekologiczny nie stanowi formy ochrony przyrody, to od jego drożności w wysokim stopniu zależeć będzie zachowanie różnorodności biologicznej form ochrony przyrody. Pozwala to wskazać, iż to od walorów przyrodniczych korytarzy ekologicznych oraz ich niezachwianej integralności będzie zależała przyszłość terenów najcenniejszych przyrodniczo.
fot. 2 x sozosfera.pl
