Podstawowymi aktami prawnymi, traktującymi o sprawach powietrza, są ustawa Prawo ochrony środowiska oraz ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Organów administracji publicznej, które zajmują się kwestiami dotyczącymi jakości powietrza jest kilka. Jednym z nich jest Inspekcja Ochrony Środowiska, która działa w oparciu o ustawę z 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Wskazano w niej, że do kompetencji tego organu należy kontrola podmiotów korzystających ze środowiska, prowadzenie Państwowego Monitoringu Środowiska oraz przeciwdziałanie poważnym awariom.
Informacja o jakości powietrza – bezpłatna aplikacja
Z jednej strony, Inspekcja Ochrony Środowiska prowadzi kontrolę przedsiębiorców emitujących do powietrza gazy i pyły, z drugiej zaś – wykorzystując specjalistyczną aparaturę – bada stan jakości powietrza w ściśle oznaczonych punktach na terenie danego województwa. Dzięki temu drugiemu źródłu informacji każdy użytkownik poprzez specjalną bezpłatną aplikację przygotowaną przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska może uzyskać aktualną informację na temat jakości powietrza w swojej okolicy.
Aplikacja sama wybierze stację, która znajduje się najbliżej użytkownika, ale w każdej chwili będzie też można sprawdzić dane z pozostałych punktów pomiarowych.
Wyniki pomiarów są podawane w sześciostopniowej skali (od „bardzo dobrego” do „bardzo złego”), odnoszącej się do potencjalnego wpływu zanieczyszczeń na zdrowie. Przykładowo, ocena „dostateczna” oznacza, że długie przebywanie na otwartym powietrzu, połączone z wysiłkiem fizycznym, może mieć niekorzystne skutki zdrowotne. Dlatego w legendzie znajduje się też zalecenie, aby rozważyć ograniczenie (skrócenie lub rozłożenie w czasie) aktywności na wolnym powietrzu, szczególnie, jeśli wymaga ona długotrwałego lub wzmożonego wysiłku fizycznego.
Informacje o jakości powietrza są prezentowane zbiorczo, za pomocą tzw. indeksu ogólnego, który uwzględnia stężenia siedmiu zanieczyszczeń (monitorowanych automatycznie) oraz oddzielnie dla poszczególnych substancji – pyłów zawieszonych: PM10 i PM2,5, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu i ozonu. (szczegółowe informacje o aplikacji można znaleźć na stronie internetowej www.gios.gov.pl).
Ponadto aktualne dane o jakości powietrza w poszczególnych regionach kraju można również sprawdzać na stronach internetowych wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska.
Definicje związane z jakością powietrza
Zasięgając informacji o jakości powietrza, warto wiedzieć, co kryje się pod „tajemniczymi” określeniami, używanymi dla określenia zanieczyszczeń. Poniżej kilka definicji, wskazanych w raporcie Najwyższej Izby Kontroli:
– „emisja substancji do powietrza” – rozumie się przez to wprowadzane w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd lub składowisk, w wyniku pożarów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych;
– „niska emisja” jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów, pochodząca z domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Cechą charakterystyczną niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Duża ilość emitorów wprowadzających zanieczyszczenia z kominów o niewielkiej wysokości powoduje, że zjawisko to jest bardzo uciążliwe, gdyż zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej;
– „B(a)P” lub „Benzo(a)piren” to organiczny związek chemiczny, będący przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Podobnie jak inne WWA, jest związkiem silnie rakotwórczym. Posiada również właściwości mutagenne. Do innych działań niepożądanych zalicza się podrażnienie oczu, nosa, gardła i oskrzeli. Benzo(a)piren jest częstym składnikiem zanieczyszczeń powietrza, który towarzyszy tzw. niskiej emisji;
– „PM10” – (PM – ang. particulate matter) jest zanieczyszczeniem powietrza składającym się z mieszaniny cząstek stałych, ciekłych lub obu naraz, zawieszonych w powietrzu i będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Pył zawieszony może zawierać substancje toksyczne takie jak WWA (m.in. benzo(a)piren), metale ciężkie oraz dioksyny i furany. Cząstki te różnią się wielkością, składem i pochodzeniem. PM10 to pyły o średnicy aerodynamicznej mniejszej niż 10 μm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc. Może on powodować lub pogłębiać choroby płuc i układu krążenia, zawał serca i arytmię. Wpływa również na ośrodkowy układ nerwowy i układ rozrodczy i być przyczyną chorób nowotworowych;
– „PM2,5” – cząstki pyłu o średnicy aerodynamicznej mniejszej niż 2,5 μm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc oraz przenikać przez ściany naczyń krwionośnych. Jak wynika z raportów WHO, długotrwałe narażenie na działanie pyłu zawieszonego PM2,5 skutkuje skróceniem średniej długości życia. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie stężenia pyłu PM2,5 jest równie niebezpieczna, powodując wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i krążenia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagających hospitalizacji.
Zanieczyszczenie powietrza – bada Inspekcja, działa samorząd
Inspekcja Ochrony Środowiska jest podmiotem rządowym, który dostarcza informacji o jakości powietrza. Wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska raz do roku przygotowują roczną ocenę jakości powietrza, przedkładaną zarządowi województwa (organ samorządowy, któremu przewodzi marszałek województwa). Na podstawie tych danych – w sytuacji złej jakości powietrza – organy samorządowe powinny podejmować działania naprawcze. Ponadto każda osoba zainteresowana stanem jakości powietrza może zwrócić się w każdej chwili do Inspekcji o udostępnienie informacji lub skorzystać z dostępnej aplikacji. Na Inspekcji spoczywa więc obowiązek dostarczania informacji o jakości powietrza, ale działania naprawcze są już podejmowane przez organy samorządowe.
