Zastane trudności, podjęte działania i osiągnięte cele były tematem konferencji prasowej Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który podsumował pierwszy rok swojej działalności. Podczas spotkania mówiono także m.in. o naborach aplikacji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ 2014-2020) i o priorytetach działania tej instytucji na nadchodzący rok.
– Przeprowadzona w 2016 r. przez obecny Zarząd diagnoza działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ostatnich latach wskazała na występowanie szeregu niekorzystnych zjawisk wpływających na bieżące funkcjonowanie NFOŚiGW i jego perspektywy rozwojowe. Zidentyfikowano pięć „pułapek”, w które został wprowadzony Narodowy Fundusz – przekonywał Kazimierz Kujda, prezes Zarządu NFOŚiGW. Wśród nich wskazano pułapki: finansowania dotacyjnego, finansowania za budżet, złego zarządzania, zobowiązań wieloletnich oraz złego przygotowania Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ).
Pułapki zdefiniowane przez Zarząd
Pierwsza z pułapek – finansowania dotacyjnego – jest wg Zarządu NFOŚiGW istotna z punktu widzenia możliwości dalszego finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Chodzi tu o strukturę wydatkowania środków własnych NFOŚiGW-u na finansowanie przedsięwzięć proekologicznych, czyli udział pożyczek i dotacji w wydatkowanych środkach. Jak przekonywał Zarząd Funduszu, w ostatnich latach, utrzymywał się wysoki udział finansowania dotacyjnego w całości wydatkowanych środków własnych co prowadzi do ograniczenia w przyszłości możliwości finansowego wspierania ochrony środowiska. W opinii obecnych władz Funduszu negatywnym zjawiskiem było również stosowanie – zamiast współfinansowania pożyczkowego – mechanizmu dopłat do oprocentowania kredytów bankowych i dopłat do ceny wykupu obligacji. Z kolei, mimo, że NFOŚiGW posiadał znaczne kwoty wolnych środków, były one wykorzystywane w niewielkim zakresie na współfinansowanie projektów wdrażanych w ramach POIiŚ.
Obecny Zarząd poinformował też, że podjął działania nakierowane na ograniczenie finansowania dotacyjnego, poprzez wygaszanie nieefektywnych programów finansowanych dotacyjnie i kierowanie na te działania preferencyjnych pożyczek.
W ostatnich latach obserwowane było znaczne zaangażowanie Narodowego Funduszu w finansowanie zadań za budżet państwa, rozwiązujące przejściowo problemy ze sfinansowaniem przedsięwzięć, w miejsce poszukiwania rozwiązań docelowych. To zjawisko nazwane określone zostało mianem pułapki finansowania za budżet. Zarząd NFOŚiWG informuje, że aktualnie prowadzone są działania mające na celu ograniczenie tego zjawiska.
Jako kolejną, zdefiniowano pułapkę zobowiązań wieloletnich, w ramach której odniesiono się do przychodów środków rozliczanych w ramach zobowiązań wieloletnich. Przychody te wynikają obecnie z 15 odrębnych ustaw, które określają, z jakich tytułów przychody te pochodzą oraz jakie są terminy i zasady wnoszenia opłat oraz precyzują zasady ich wydatkowania i rozliczania.
Władze Funduszu zwróciły też uwagę, że zmiany wymaga wiele elementów związanych z kontrolą zarządczą w dziedzinie informatyzacji Funduszu, z ewidencją efektów środowiskowych, z refundowaniem kosztów związanych z wdrażaniem projektów realizowanych w udziałem środków zagranicznych oraz z nadzorem właścicielskim nad Bankiem Ochrony Środowiska. Fundusz poinformował, że w mijającym roku w obszarze wszystkich tych niedomagań podjęte zostały działania mające na celu wyeliminowanie braków.
Jako jedną z pułapek Zarząd Funduszu zdefiniował złe przygotowanie POIiŚ-u. Stwierdził on, że występuje szereg barier utrudniających sprawne przygotowanie do wdrażania projektów. Należy do nich przede wszystkim biurokratyzacja, w tym występująca również w samym Funduszu. Dobrze przygotowany projekt (np. z gospodarki wodno-ściekowej) powinien być oceniony przez 2-3 pracowników w ciągu 10-15 dni. Tymczasem bardzo rozbudowana i skomplikowana biurokracja powoduje, że ta ocena trwała od 6 do 8 miesięcy.
Zarząd stwierdził też, że uwarunkowania rozpatrywania wniosków, złożonych w trybie konkursowym, zostały tak sformułowane, że środki dotacyjne z Unii Europejskiej trafią do międzynarodowych koncernów. Dotyczy to, w opinii władz Funduszu, przede wszystkim inwestycji energetycznych, gdzie dominująca część środków zostanie skierowana do podmiotów posiadających elektrociepłownie i sieci energetyczne w dużych aglomeracjach w Polsce.
Z kolei w obszarze gospodarki wodno-ściekowej Fundusz podkreśla, że przyjęte uwarunkowania konkursowe spowodują, iż większość środków dotacyjnych z UE zostanie skierowana do dużych aglomeracji. „Polska powiatowa” będzie tylko obserwatorem, a nie beneficjentem tego dofinansowania – podkreśla Zarząd.
Zarząd Narodowego Funduszu zwrócił również uwagę na opóźnienia dotyczące przygotowania dokumentów programowych, czyli Programu Operacyjnego, Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych, Kryteriów wyboru projektów i Wytycznych. Zdecydowana większość tych dokumentów powstała dopiero w drugiej połowie 2015 r., a w dodatku – co podkreślają władze Funduszu – system wdrażania projektów finansowanych z POIiŚ-u jest bardziej skomplikowany, niż w poprzednich okresach budżetowych.
Środki unijne na ochronę środowiska
Podczas konferencji zwrócono również uwagę, że Narodowy Fundusz jest Instytucją Wdrażającą dla I i II priorytetu POIiŚ-u. W ramach I priorytetu środki unijne w kwocie ponad 5,6 mld zł (1,3 mld euro), przeznaczone są m.in. na przedsięwzięcia z zakresu zmniejszenia zużycia energii i ograniczenia emisyjności gospodarki, promowania efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii oraz efektywnej dystrybucji ciepła i chłodu. Natomiast w ramach II priorytetu Narodowy Fundusz obsługuje środki przekraczające 14,7 mld zł (3,4 mld euro), które przeznaczone są na finasowanie projektów z dziedziny gospodarki wodno-ściekowej oraz adaptacji do zmian klimatu, a także racjonalnej gospodarki odpadami, ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. Łącznie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, planowanie jest dofinansowanie projektów przez Fundusz środkami europejskimi w kwocie wynoszącej 20 mld zł.
Do 30 listopada br. NFOŚiGW ogłosił 23 nabory wniosków w trybie konkursowym, w ramach których złożono 842 wnioski o dofinansowanie. Ponadto wnioskodawcy złożyli 39 wnioski w trybie pozakonkursowym. Do 30 listopada 2016 r. zakończono 18 naborów konkursowych. Do tego dnia zawarto łącznie 140 umów o dofinansowanie na kwotę 2.976 mln zł, w ramach których zostaną zrealizowane projekty o wartości 6.260 mln zł.
Ponadto Narodowy Fundusz obsługuje projekty wybrane w drodze pozakonkursowej umieszczone na liście projektów zidentyfikowanych. Obecnie na liście tej znajduje się 68 projektów w ramach I priorytetu na kwotę dofinansowania 1,5 mld zł i koszcie całkowitym 2,3 mld zł oraz 29 projektów z II osi priorytetowej na kwotę dofinansowania 2,1 mld zł i koszcie całkowitym 3,5 mld zł.
Krajowe środki na ochronę środowiska
Narodowy Fundusz wypłaci w 2016 r. ze środków krajowych ponad 2 mld zł, a w kolejnych latach ponad 2,5 mld zł. Pieniądze te przeznaczone są m.in. na inwestycje w ramach programów priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach (przede wszystkim współfinansowanie POIiŚ); Poprawa jakości powietrza, w tym energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych; Racjonalna gospodarka odpadami; Wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki (E-KUMULATOR, Efektywne systemy ciepłownicze, GAZELA BIS – niskoemisyjny transport publiczny); Wsparcie dla Innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce (Sokół – wdrożenie innowacyjnych technologii środowiskowych).
Przyszłość finansowania ochrony środowiska przez NFOŚiGW
Wśród planów na najbliższy rok, Zarząd nakreślił kierunki, w których będzie podążał Fundusz. Będą to m.in.: sprawne i skuteczne realizowanie obowiązków Instytucji Wdrażającej POIiŚ i pełne wykorzystanie środków zagranicznych, przywrócenie właściwych proporcji w finansowaniu ochrony środowiska, a także geotermia, doradztwo energetyczne, gmina samowystarczalna energetycznie, elektromobilność, gospodarka w obiegu zamkniętym oraz zmniejszenie emisyjności gospodarki i gospodarka wodno-ściekowa.
Na podstawie informacji nadesłanej przez NFOŚiGW
rys. pixabay.com
