Profil ekoturysty

Oszacowanie wielkości współczesnego sektora ekoturystyki budzi spore kłopoty. Przyczyn jest wiele. Po pierwsze, sygnalizowany już wcześniej, kłopot z definiowaniem (czytaj), a co za tym idzie z zaklasyfikowaniem różnych przedsięwzięć turystycznych do ekturystycznego nurtu. Wpływa na to również szeroka formuła, jaką przyjęła ekoturystyka, realizując się w wielu formach turystyki.

Dlatego obecnie najważniejszym wyzwaniem jest sprecyzowanie pojęcia „ekoturystyka”, tak by można je zintegrować z koncepcją zrównoważonego rozwoju i dopasować do codziennej działalności turystycznej¹. Z tego problemu wynika również kolejny, utrudniający czy wręcz fałszujący szacowanie – zjawisko podszywania się pod oferty ekoturystyczne, tak popularne, że doczekało się nawet swojego określenia – „greenwasching”. Jedną z metod walki miał stać się system certyfikacji (czytaj), choć i tutaj w wielu krajach nastąpił „przerost formy nad treścią” i rynek zalała nadmierna liczba, często wątpliwej jakości certyfikatów. Zawdzięczamy to głównie modzie na wszystko, co jest „eko”, i temu, że takie produkty dobrze się sprzedają.

W niektórych krajach badania dotyczące ekoturystyki są raczej marginalne (m.in. w Polsce). Brakuje przede wszystkim systematycznego zbierania danych z całego świata. Z drugiej strony istnieje jednak szereg badań, wskazujących na dynamikę rozwoju ekoturystyki. Od 1990 r. roczne tempo wzrostu popytu na ten rodzaj turystyki wynosi od 10 do 34%². Niektóre kraje w latach 1986-1998 odnotowały dwucyfrowy wzrost: Ekwador 17%, Kostaryka 42%, Belize 25%, Botswana 19% i RPA nawet 108% rocznie³. Największy wzrost ekoturystyki, trzy razy większy niż całego sektora, Światowa Organizacja Turystyczna Narodów Zjednoczonych (UNWTO) stwierdziła w 2004⁴. W 2005 r. Tourism Network również oceniła ekoturystykę jako jeden z najszybciej rozwijających się sektorów w branży turystycznej, z roczną stopą wzrostu w wysokości 5% na całym świecie, co stanowi 6% światowego produktu krajowego brutto i 11,4% wszystkich wydatków konsumpcyjnych⁵.

Aktywny i świadomy wypoczynek
Ekoturystyka stała się podstawą strategii rozwoju gospodarczego i działań w ramach ochronny dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego wielu krajów trzeciego świata. Niemal każdy kraj rozwijający się w ramach strategii rozwoju zrównoważonego aktywnie promuje regionalne produkty i pracuje nad ekoturystyczną marką. Na całym świecie powstał szereg organizacji ekoturystycznych, koordynujących działania na rzecz rozwoju tej formy na szczeblach zarówno krajowych, jak i regionalnych. Należą do nich np. Kenia, Zanzibar, Laos, Pakistan, Australia, Włochy, Francja, Japonia, Ekwador, Meksyk, Indonezja, Sri Lanka, Belize, Brazylia i Karaiby⁶.
W 2005 r. 12 międzynarodowych agencji, w tym Bank Światowy, Amerykańska Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i Międzyamerykański Bank Rozwoju (IDB), dotowało 370 projektów turystycznych na kwotę prawie 10 mld dolarów. Główne organizacje branży turystycznej stworzyły programy, opracowano definicje i wytyczne, odbyło się dziesiątki konferencji na temat ekoturystyki. Jednocześnie, widząc nowe trendy na rynku, wielu z czołowych organizatorów masowej turystyki rozpoczęło próby tworzenia ofert przyjaznych środowisku6.

Według UNWTO, niektóre formy tradycyjnej turystyki osiągnęły już punkt nasycenia, co skutkuje wzrostem popularności aktywnego i świadomego wypoczynku. Poza ekoturystyką dotyczy to przede wszystkim turystyki kulturowej czy wiejskiej, które rozwijają się najszybciej⁷.

Wśród podstawowych powodów szybkiego tempa wzrostu ekoturystyki wymienia się m.in.:

• zwiększenie świadomości ekologicznej i publicznej, w tym pragnienie, aby być postrzeganym przez innych jako przyjazny dla środowiska;
• medialna prezentacja naturalnych obszarów z całego świata;
• chęć zobaczenia terenów cennych przyrodniczo zanim znikną;
• wyczerpanie formuły tradycyjnych produktów i atrakcji turystycznych, a z drugiej strony – pragnienie przeżycia wakacji będących wyzwaniem, pogłębiających świadomość i wiedzę turysty;
• rywalizacja w docieraniu do miejsc, gdzie nie było jeszcze naszych znajomych;
• łatwiejszy dostęp do odległych miejsc poprzez rozwój połączeń lotniczych, dróg i innej infrastruktury⁸.

Badania prowadzone przez The International Ecotourism Society (TIES) podkreślają rosnącą wartość ekoturystycznego rynku. Wskazują one na różne tendencje⁹: 30% turystów jest świadomych wartości zrównoważonej turystyki, 20% z nich szuka zielonych i prośrodowiskowych wakacji, a 65% niemieckich turystów poszukuje jakości ekologicznej, a aż 25 mln z nich szuka noclegu w miejscu, gdzie dba się o środowisko. Ponadto połowa angielskich turystów wybiera podróż z firmą, która stosuje kodeks etyczny (dba o środowisko, pracowników i wspiera lokalne społeczności).

Kim jest ekoturysta?
Kim jest ekoturysta? Jak określić profil człowieka zainteresowanego taką ofertą? Dość nieszablonowy podział turystów zaproponował Krippendorf¹⁰:
• Naiwny – niedoświadczony, nie zna języków, nie ma informacji,
• Zorganizowany – tylko z grupą i przewodnikiem, bez których sobie nie radzi,
• Szkaradny – zachowuje się jakby świat należał do niego,
• Akulturalny – tylko wypoczynek bierny,
• Bogaty – wszystko chce kupić i być przez wszystkich obsługiwany,
• Zanieczyszczający otoczenie – śmieci, hałasuje,
• Alternatywny – szuka miejsc dzikich, z dala od cywilizacji, otwierając drogę turystyce masowej.

No cóż, niby to zabawne, ale jakże w swej złośliwości prawdziwe. I jakże „pięknie” wpisuje się turysta „alternatywny” w ekoturystę… Warto tu przypomnieć rysunek Homo ecoturisticus humanis i tekst pt. „Ekoturystyka? Ale o co chodzi?”, w którym już zwrócono uwagę na potencjalne niebezpieczeństwo, które niesie za sobą wypaczenie idei ekoturystycznej.

Choć ekoturystykę można realizować za pomocą różnych form turystyki, np. przygodowej, kwalifikowanej, krajoznawczej, wypoczynkowej, agroturystyki, uważa się, że ekoturysta może znacząco różnić się od innych turystów w zakresie odległości podróży, długości pobytu, poziomu wysiłku fizycznego i komfortu, motywacji podróży, oczekiwań względem przekazywanych informacji czy poziomu wydatków¹¹.

Istnieje jeszcze inny podział ekoturystów – na dwie potencjalne grupy: born ecotourist (świadomi koncepcji ekoturystyki i wyboru sposobu podróżowania) oraz made ecotourist (poznali ekoturystykę, podróżując, i stali się jej entuzjastami)¹².

Profilując ekoturystę, często używa się określeń: świadomy, wrażliwy, wykształcony, mający duże wymagania względem zarówno oferty, jak i samego siebie, szukający kontaktu z przyrodą, atrakcji kulturowych, w połączeniu z czystym i przyjaznym otoczeniem. Niezależnie od miejsca, w którym przebywają, czy jest to hotel, kemping czy gospodarstwo agroturystyczne, oczekują dobrego standardu usług. Choć jednocześnie, jeśli dana atrakcja przedstawia dla nich najwyższą wartość, są w stanie zrezygnować z wielu wygód. Dzięki swoim zainteresowaniom planują podróże tak, by pozostać w wybranym miejscu dłużej niż zwykły turysta, w związku z czym wydają więcej pieniędzy, choć z większą rozwagą i na określone cele. Chętnie uczestniczą w lokalnych wydarzeniach, oczekują rzetelnych i bogatych informacji na temat obszaru, w którym przebywają, generują tym samym zysk pozostający w regionie¹³. Co ciekawe, określając profil europejskiego turysty przyszłości, wskazuje się także na cechy korespondujące z „portretem” ekoturysty¹⁴:

• wykształcony i wiele podróżujący,
• starszy i bardziej zamożny,
• aktywny,
• chętnie się uczący i pracujący nad kształtowaniem własnej świadomości,
• gotowy zapłacić więcej za wartościową ofertę.

Dodatkową motywacją dla firm i agencji rządowych do wsparcia działań na rzecz rozwoju i ochrony dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego jest fakt, że wielu ekoturystów przywiązuje wagę do tego, by ich wizyty przyczyniały się do ochrony przyrody i kultury lokalnej¹⁵.

W badaniach ekoturystów na rynku amerykańskim wskazano na następujące preferencje, ustawione w rankingu ocen³:

1. doskonali, lokalni przewodnicy,
2. małe grupy,
3. edukacja,
4. wysoka jakość żywności,
5. miejsca dzikie, niedostępne, niezatłoczone,
6. wysokiej jakości zakwaterowanie,
7. ochrona (w rozumieniu dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego).

Analiza literatury, dokonana przez D. Zarębę¹⁰, oraz badania TIES pozwalają określić profil typowego ekoturysty (tab. 1).

Tab. 1. Profil typowego ekoturysty

Jak zauważa D. Zaręba, zdefiniowanie rynkowego profilu konsumenta ekoturystycznego jest niezwykle ważne dla określenia strategii marketingowej skierowanej do właściwego segmentu. Pozwoli to na uniknięcie wprowadzania na cenne obszary przyrodniczo-kulturowe przypadkowego klienta¹⁰. Autorka dokonała ciekawej segmentacji rynku ekoturystycznego w Polsce. Pierwszą grupę stanowią turyści zagraniczni (tab. 2. – 4.).

Tab. 2. Typowi ekoturyści

Tab. 3. Aktywnie wypoczywający na obszarach wiejskich i leśnych, w pobliżu terenów chronionych; atrakcje przyrodnicze i kulturowe stanowią dla nich istotne uzupełnienie

Tab.4. Zainteresowani obszarami zarówno zurbanizowanymi, jak i wiejskimi. Ekoturystyka sanowi element pakietu.

Druga grupa to turyści krajowi (tab. 5 – 7).

Tab. 5. Pochodzący z dużych aglomeracji i terenów zanieczyszczonych, aktywni, zainteresowani dodatkową ofertą ekoturystyczną.

Tab. 6. Podróżujący indywidualnie lub w małych grupach, poszukujących aktywnego spędzania czasu w przyrodzie, świadomi i pogłębiający swoją wiedzę.

Tab. 7. Dzieci i młodzież – zielone szkoły, obozy, kreacja przyszłych ekoturystów.

Niezwykle ważną grupą są turyści niepełnosprawni, którzy również, coraz szerzej na całym świecie, kierują się w stronę ekoturystyki. Z uwagi na wagę tego zagadnienia, wymaga ono osobnego omówienia.

Źródła:

1. Meyer M.: Czym jest ekoturystyka – krótka charakterystyka. Ekoturystyka wobec globalnych wyzwań. Warszawa 2015.
2. Mastny L.: Treading Ligghtly: New Paths for International Tourism. Waszyngton 2001.
3. www.eplerwood.com.
4. Solomon C.: Where the high life comes naturally. „New York Times” 2005. http://travel.nytimes.com/2005/05/01/travel/01eco.html.
5. www.tourismknowledge.com/Newsletters/ Issue6.pdf.
6. Honey M.: Ecotourism and sustainable development. Who owns paradise? Island Press 2008.
7. Global Forecasts nad Profiles of Market Segments, Tourism 2020 Vision. 2001.
8. Ecotourism and other Services Derived From Forests in the Asia-Pacific Region: Outlook to 2010. FAO. http://www.fao.org/docrep/w7714e/w7714e00.htm#Contents.
9. Priwieziencew A.S.: Ekoturystyka w Polsce a wyzwania zrównoważonego rozwoju. Warszawa 2015.
10. Zaręba D.: Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje. Warszawa 2000.
11. Kurczewski R.: Popyt ekoturystyczny [w:] Popyt turystyczny – uwarunkowania Ekonomiczne Problemy Usług. Zeszyty Naukowe nr 698 Uniwersytet Szczeciński 2012.
12. Ryel R., Grasse T.: Marketing ecotourism: attracting the exlusive ecotourist [w:] NatureTourism: Managing for the Environment pod red. T. Whelana. Waszyngton 1991.
13. Ekologiczny dom agroturystyczny – czyli jak nadać ekoturystyczny profil swojemu gospodarstwu pod red. J. Zientek-Varga. Warszawa 2009.
14. Dodds R.: The Nature of Ecotourism. Friends of Conservation Economic and Social Benefits of Forest Protection. Birdlife International Workshop 2005.
15. Fennell D.: Ecotourism. Londyn – Nowy Jork 2008.

 fot. na otwarcie R. Kurczewski