Sezon grzewczy ruszył pełną parą. A wraz z nim, niestety, pojawił się problem niskiej emisji. Nie milkną doniesienia medialne na temat złej jakości powietrza, a mieszkańcy coraz częściej odczuwają dyskomfort związany ze smogiem. Szkoda, że temat ten wraca jak bumerang dopiero późną jesienią, by niemal natychmiast z nadejściem wiosny i cieplejszych dni zniknąć z debaty publicznej. By odpowiednio budować świadomość mieszkańców i kształtować ich właściwe postawy potrzebna jest dobrze zaplanowana i realizowana ekoedukacja. Warto zatem zadać sobie pytanie: jak edukować na temat smogu?
O jakości powietrza powinniśmy dyskutować cały rok. Ostatni raport Europejskiej Agencji Środowiska wskazał 20 europejskich miast, w których powietrze było najbardziej zanieczyszczone przez ostatnie dwa lata. Niestety, w tym niechlubnym zestawieniu znajduje się aż 12 polskich miejscowości! Są to: Nowy Sącz, Piotrków Trybunalski, Łomża, Żory, Kraków, Gliwice, Zgierz, Tarnów, Katowice, Częstochowa, Bielsko-Biała oraz Kalisz.
Nie czekajmy na sezon grzewczy
Na początek warto zadać sobie dwa kluczowe pytania: czy smog dotyczy tylko okresu jesienno-zimowego? oraz czy mieszkańcy naszego kraju powinni dowiadywać się o tym zjawisku tylko z mediów? Odpowiedź na oba będzie brzmiała: „Nie”. Należy bowiem zdać sobie sprawę, że zanieczyszczenie powietrza, zwane potocznie smogiem, jest wynikiem kilku czynników – nie tylko związanych ze spalaniem nieodpowiedniego opału. Ze smogiem możemy mieć do czynienia również w okresie letnim. Najgorsze parametry powietrze ma wówczas, kiedy jest wyżowo, a do tego słonecznie i bezwietrznie, przy wysokiej wilgotności powietrza. Zimą smogowi sprzyjają również ujemne temperatury powietrza. Dlatego tak nieodzowna staje się edukacja mieszkańców.
– Uświadamianie na temat zanieczyszczeń powietrza powinno być głównie zadaniem jednostek samorządu terytorialnego. Nie czekajmy na sezon grzewczy, by zacząć edukować w tym zakresie – doradza Aleksandra Grabowska z Urzędu Miasta Pruszkowa. – Tylko kompleksowa kampania edukacyjna, obejmująca różne grupy odbiorców, może przynieść oczekiwane efekty. My już na początku wiosny planowaliśmy działania w tym zakresie, zlecając poszczególne zadania firmie zajmującej się edukacją ekologiczną zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jej doświadczenie w prowadzeniu takich kampanii pomogło nam sprawnie przejść cały proces aż do października, jeszcze zanim rozpoczął się sezon grzewczy, by z odpowiednim przesłaniem ekologicznym dotrzeć do naszych mieszkańców.
Wychować nowe pokolenie – tak! Ale jak edukować o smogu?
A że edukować na temat smogu i uświadamiać trzeba, pokazują badania. Jak podaje CBOS, 44% ankietowanych twierdzi, że smog jest poważnym problemem w okolicy, w której mieszkają. Ale już co czwarty respondent w ogóle nie dostrzega tego problemu! Polacy dość trafnie identyfikują główne przyczyny smogu w naszym kraju. Większość (56%) jest zdania, że zanieczyszczenie powietrza jest w głównej mierze efektem spalin pochodzących z kotłów i pieców w gospodarstwach domowych oraz transportu drogowego (21%). W dalszej kolejności – w opinii naszych rodaków – do powstawania smogu przyczynia się przemysł i energetyka (14%).
– Celowy Związek Gmin CZG-12 w swoich działaniach edukacyjnych wielokrotnie poruszał temat szkodliwego wpływu spalania odpadów na środowisko i zdrowie człowieka, jednak do tej pory nie były prowadzone w tym temacie kompleksowe działania edukacyjne – mówi Katarzyna Radej z Działu Edukacji Ekologicznej CZG-12. – Wobec zmian gospodarczych i ekonomicznych widzimy potrzebę szerszej edukacji w tym temacie, zwłaszcza szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych. Dlatego zaprosiliśmy do współpracy inne podmioty. W tym gronie znalazła się również firma profesjonalnie zajmująca się edukacją ekologiczną.
– Samorządy muszą edukować obywateli, aby temat ten nie był jedynie „nośnym” tematem medialnym. Ludzie powinni wiedzieć, co wpływa na jakość powietrza, jak możemy zapobiegać niskiej emisji oraz jak uchronić się przed zgubnym wpływem smogu na nasze zdrowie i środowisko. Tylko w ten sposób wychowamy pokolenie, dla którego czyste powietrze będzie wymaganym standardem – przekonuje P. Szadziewicz z firmy Ekorum, zajmującej się m.in. edukacją ekologiczną.
Jak edukować na temat smogu? Kilka słów o adresatach i metodach
Często zdarza się, że ludzie nie przywiązują wagi do tego, co wrzucają do domowych pieców, i są nieświadomi, jakie może mieć to konsekwencje dla jakości powietrza. Ważne jest, aby decyzje dotyczące poprawy jakości życia poprzez dbanie o powietrze były jasno i przejrzyście komunikowane. W osiągnięciu tego celu nieoceniona jest rola edukacji ekologicznej. – Jeśli chodzi o tę sferę, samorządy mogą skupić się na szerzeniu wiedzy m.in. poprzez placówki oświatowe. Dostarczając nauczycielom gotowe scenariusze zajęć, prezentacje multimedialne, karty pracy, filmy i realizując ankiety konkursowe poświęcone temu zagadnieniu, z pewnością uda im się trafić do młodego pokolenia – przekonuje A. Grabowska z UM Pruszków.
Można jednak zadać pytanie: a co z dorosłymi? – Tu edukację należy zacząć od wskazania zagrożeń związanych z niską emisją oraz propozycji uchronienia się przed konsekwencjami wdychania złej jakości powietrza. Poradniki, plakaty, pogadanki z mieszkańcami na temat sposobów ogrzewania mieszkań – to rozwiązania właśnie dla tej grupy wiekowej – zapewnia Paweł Szadziewicz.
– Gminy członkowskie CZG-12 to w większości małe miejscowości, w których większość domów ogrzewana jest indywidualnie. Docierając z informacją do dzieci, chcieliśmy wpłynąć na zmianę nawyków – choćby przez zmianę środka transportu, oraz uwrażliwić dzieci na szkodliwość niewłaściwego postępowania z odpadami, takiego jak spalanie w piecach. W ramach pozyskanych środków zewnętrznych z Regionalnego Programu Wsparcia Edukacji Ekologicznej z NFOŚiGW oraz WFOŚiGW w Zielonej Górze do dorosłych skierowano akcję plakatową za pośrednictwem urzędów gmin i instytucji podległych gminom. Przygotowane zostały też broszury edukacyjne dla dorosłych i dzieci. A w październiku br. zorganizowany został konkurs „Jak dbać o czyste powietrze?”, w którym udział wzięło ponad 1400 dzieci ze szkół podstawowych! – zaznacza Katarzyna Radej.
Wsparcie z kilku stron
Warto, by te „miękkie” działania były wspierane propozycją programów dofinansowania wymiany starych, nieefektywnych źródeł ciepła na ogrzewanie nowoczesne i proekologiczne. Większe miasta mogą również pozwolić sobie na wprowadzenie darmowej komunikacji miejskiej (np. w dniach z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń), zazielenianie terenu, udostępnienie mieszkańcom aplikacji wskazującej stan powietrza. – Lokalna społeczność powinna mieć świadomość, że nie tylko od niej wymaga się zmiany nawyków, np. przesiadki z auta osobowego do komunikacji zbiorowej, ale również gmina daje coś od siebie, by uczynić otaczające nas środowisko bardziej przyjaznym dla naszego zdrowia i życia. Mamy nadzieję, że proponowane przez Związek działania uświadomią mieszkańcom, że codzienne wybory przekładają się na jakość powietrza, a jakość powietrza przekłada się na zdrowie ludzi i zmiany klimatu – dodaje K. Radej.
W zasadzie każdy z nas może mieć wpływ na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza – wybierając mniej emisyjny sposób ogrzewania domu, przemieszczając się po miejscu zamieszkania zamiast autem spalinowym – komunikacją miejską, rowerem lub pieszo. W walce o dobrą jakość powietrza liczy się działanie każdej osoby. Rozwijanie świadomości i zmiana postaw mieszkańców powinny być wspólnym celem lokalnych społeczności. Różnego rodzaju działania edukacyjne i informacyjne, prowadzone zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych, mają kluczowe znaczenie w rozwiązaniu problemu zanieczyszczonego powietrza oraz zagrożeń płynących z występowania zjawiska smogu.
